Fundusze unijne w ochronie zdrowia: szansa na rozwój czy ryzyko kosztownych błędów? Ekspert przestrzega przed pułapkami prawnymi i finansowymi

W ostatnich miesiącach na stronach Biuletynu Informacji Publicznej oraz portalach instytucji odpowiedzialnych za wdrażanie programów takich jak Regionalne Programy Operacyjne, Fundusze Europejskie na Infrastrukturę, Klimat, Środowisko (FEnIKS), Fundusze Europejskie dla Nowoczesnej Gospodarki (FENG) czy Krajowy Plan Odbudowy i Zwiększania Odporności (KPO) pojawiły się informacje o rozstrzygnięciu licznych konkursów. Podmioty sektora ochrony zdrowia zyskały tym samym dostęp do środków umożliwiających realizację ambitnych projektów inwestycyjnych, badawczo-rozwojowych czy infrastrukturalnych. Jednak uzyskane dofinansowanie to dopiero początek wyzwań — a błędy na kolejnych etapach mogą skutkować poważnymi konsekwencjami finansowymi. 

Odpowiedzialność beneficjenta — co grozi za uchybienia? 

„Podmioty realizujące projekty z udziałem środków publicznych — zarówno krajowych, jak i europejskich — często nie zdają sobie sprawy z pełni odpowiedzialności, jaka na nich spoczywa. Beneficjent odpowiada za prawidłowe zarządzanie powierzonymi środkami na takich samych zasadach jak jednostki sektora finansów publicznych. Naruszenie obowiązujących przepisów może prowadzić do konieczności zwrotu dotacji wraz z odsetkami” — podkreśla dr Małgorzata Borowik z Kerit Med. Sp. z o.o. oraz Progressio, ekspert w zakresie rozliczania dotacji krajowych i unijnych. 

Do najczęstszych nieprawidłowości, które mogą skutkować nałożeniem obowiązku zwrotu środków, należą: 

• wydatkowanie dotacji, np. celowej, niezgodnie z przeznaczeniem określonym przez udzielającego dotację, 

• nierozliczenie w terminie otrzymanej dotacji, 

• niedokonanie w terminie zwrotu dotacji w należnej wysokości, 

• wykorzystanie środków publicznych lub przekazanych ze środków publicznych związanych z realizacją programów lub projektów finansowanych z udziałem środków unijnych lub zagranicznych niezgodnie z przeznaczeniem lub z naruszeniem procedur obowiązujących przy ich wykorzystaniu, w tym: 

• procedur określonych przepisami o zamówieniach publicznych (np. podział zamówienia publicznego, opis przedmiotu zamówienia w sposób, który mógłby utrudniać uczciwą konkurencję, ustalenie wartości zamówienia publicznego lub jego części, jeżeli miało to wpływ na obowiązek stosowania przepisów o zamówieniach publicznych albo na zastosowanie przepisów dotyczących zamówienia publicznego o niższej wartości), 

• procedur określonych w przepisach o umowie koncesji na roboty budowlane lub usługi, 

• nieterminowe rozliczenie środków lub nieterminowe dokonanie ich zwrotu. 

„Każdy z tych błędów — niezależnie od tego, czy wynika z niewiedzy, czy zaniedbania — może skutkować koniecznością zwrotu środków wraz z odsetkami jak od zaległości podatkowych. Dlatego tak ważne jest, by od początku inwestycji zapewnić prawidłowe przygotowanie dokumentacji, zgodność postępowań z przepisami oraz profesjonalny nadzór nad realizacją projektu” — dodaje dr Borowik. 

Trwałość projektu — kluczowe zobowiązanie wobec instytucji finansujących 

Szczególnie istotnym aspektem jest obowiązek zapewnienia trwałości projektu. W przypadku inwestycji współfinansowanych ze środków unijnych beneficjent zobowiązany jest do utrzymania celów i rezultatów projektu przez okres co najmniej 5 lat od daty ostatniej płatności. „W sektorze ochrony zdrowia, gdzie inwestycje często dotyczą infrastruktury krytycznej, niedotrzymanie tego obowiązku może prowadzić do konieczności zwrotu środków proporcjonalnie do okresu niezachowania trwałości projektu” — zaznacza dr Borowik. 

Jak zminimalizować ryzyko? 

Ekspertka radzi, by beneficjenci od początku planowania inwestycji współpracowali z profesjonalistami, którzy zapewnią: 

• przygotowanie dokumentacji zgodnej z rozporządzeniem Ministra Rozwoju i Technologii z dnia 20 grudnia 2021 r. w sprawie szczegółowego zakresu i formy dokumentacji projektowej (Dz.U. z 2021 r., poz. 2454), 

• prawidłowe przeprowadzenie postępowań o udzielenie zamówień publicznych, 

• rzetelną ewidencję księgową i system kontroli formalno-rachunkowej, 

• właściwą koordynację procesu budowlanego oraz zarządzanie inwestycją zgodnie z obowiązującymi przepisami. 

„Każdy etap realizacji projektu wymaga skrupulatności i znajomości przepisów. To inwestycja w bezpieczeństwo finansowe całego przedsięwzięcia” — podsumowuje dr Borowik.