Gospodarcze znaczenie planów transformacji

Koncepcje „transformacji” i „planowania transformacyjnego” nie są same w sobie nowym zjawiskiem w gospodarce, niemniej ostanie lata nadały specyficzny wydźwięk tym koncepcjom. Na zwiększenie gospodarczego znaczenia transformacji modelu biznesowego i planowania transformacyjnego oddziałuje obecnie wiele czynników: od eskalującej degradacji środowiska naturalnego i postępującej zmiany klimatu przez dynamiczny rozwój technologiczny, napięcia w handlu międzynarodowym i niepewność w łańcuchach dostaw, aż po szeroko pojętą geopolitykę.

Regionalnie, znaczenie tych czynników obrazuje przesunięcie punktu ciężkości polityki gospodarczej Unii Europejskiej w kierunku Paktu dla czystego przemysłu (Clean Industrial Deal) zakładającego przyspieszenie dekarbonizacji gospodarek UE przy jednoczesnym wzmacnianiu ich odporności i konkurencyjności przemysłu. W kontekście tak postępujących zmian w otoczeniu gospodarczym, poprawne identyfikowanie szans i zagrożeń oraz opracowanie planu dostosowania modelu biznesowego do zmieniającego się rynku jest kluczowe dla zachowania długoterminowego funkcjonowania organizacji.

Sama skala dekarbonizacji konieczna do realizacji założeń (od)budowy konkurencyjności implikuje strukturalne zmiany gospodarcze, w tym między innymi dotyczące przepływu i alokacji kapitałów koniecznych do realizowania wielkoskalowych inwestycji. Wraz z towarzyszącymi im dostosowaniami prawnymi oraz behawioralnymi, te procesy wzmagają natężenie zjawiska określanego jako “ryzyko transformacji klimatycznej”. Tę kategorię ryzyka można, zgodnie z rekomendacją flagowego raportu Task Force on Climate-Related Disclosures (TCFD)[1], podzielić na cztery obszary tematyczne. Występowanie każdego z wymienionych rodzajów ryzyka jest uzależnione od tego w jakiej jurysdykcji przedsiębiorstwo funkcjonuje i na jakich rynkach bazuje swoją działalność. W związku z tym ekspozycja i wrażliwość na potencjalną materializację skutków może być bardzo zróżnicowana:

1. Ryzyko regulacyjne, którego natężenie zależy m.in. od jurysdykcji, sektora gospodarki, poziomu emisji gazów cieplarnianych czy też możliwości adaptacyjnych w zakresie modelu biznesowego. Oprócz ryzyka związanego z koniecznością dostosowania się do regulacji kształtujących bieżące otoczenie gospodarcze podmiotu (np. z uwagi na wprowadzenie dodatkowych opłat związanych z emisjami gazów cieplarnianych, narzucenie ścisłych norm sprawozdawczości z zakresu zrównoważonego rozwoju, konieczność inwestycji dostosowawczych w zakresie efektywności energetycznej aktywów), istotnym aspektem jest możliwe ryzyko prawne związane z greenwashingiem oraz możliwym postępowaniem prawnym powiązanym z nieadekwatnym dostosowaniem się do lub naruszeniem norm.
2. Ryzyko technologiczne wiąże się w tym wypadku z gwałtownym rozwojem nowych technologii wspierających procesy dekarbonizacji i transformacji gospodarczej. Oznacza to, że przedsiębiorstwa, których działalność jest powiązana bezpośrednio ze (stosunkowo) starymi technologicznie rozwiązaniami opartymi o paliwa kopalniane może być zagrożona istotnym obniżeniem konkurencyjności jeżeli nie zostanie wystarczająco szybko dostosowana do nowych warunków technologicznych. Obok istotnego potencjału komercyjnego nowych technologii dla inwestorów i przedsiębiorców, istnieje znaczące ryzyko tego, że rozwijane technologie okażą się niestabilne lub ich szerokie udostępnienie przebiegnie zbyt wolno w stosunku do oczekiwań.
3. Ryzyko rynkowe w kontekście transformacji w kierunku zrównoważonej i niskoemisyjnej gospodarki wynika ze zmian w podaży i popycie na dobra, usługi i surowce oraz wahaniach ich cen. Przedsiębiorstwa, które zaadoptują się do tych dynamicznych zmian (np. przez odpowiednie decyzje w zakresie zużywanych surowców, czy zarządzania otwartymi ekspozycjami na rynki towarowe) będą mniej narażone na dodatkowe koszty, niż podmioty które pozostaną bierne.
4. Ryzyko związane ze zmieniającym się nastawieniem konsumentów i inwestorów może przyjąć formę ryzyka reputacji albo utraty pozycji rynkowej. Może to mieć formę zaniku określonych rynków np. opartych o produkcję bazującą na pochodnych paliw kopalnianych, a powstawaniem nowych opartych o produkcję mniej szkodliwą dla środowiska naturalnego. Ten rodzaj ryzyka jest także powiązany z rosnącymi wymaganiami i oczekiwaniami otoczenia wobec przedsiębiorstw oraz włączeniem elementów oceny ryzyka środowiskowego w decyzje inwestycyjne.

W kontekście zasygnalizowanych powyżej zmian gospodarczych oraz powstawania nowych rodzajów ryzyka (niniejszy artykuł jedynie sygnalizuje kilka podstawowych rodzajów ryzyka transformacji i nie wyczerpuje tematu), istotne stają się umiejętne dopasowanie modelu biznesowego i strategii do dynamicznego i niestabilnego otoczenia gospodarczego.  

Rola gospodarcza planów transformacji

Plany transformacji modelu biznesowego pod kątem zrównoważonego rozwoju są obecnie często przywoływanym narzędziem wspierającym proces zarządzania organizacją tak, aby mogła sprostać wymogom regulacyjnym i zachować odporność modelu biznesowego w gospodarce niskoemisyjnej. O ile najczęściej cytowanymi w regulacjach[2] są plany transformacji nawiązujące bezpośrednio do zmian klimatu i uporządkowanych działań dekarbonizacyjnych zgodnych z globalną ścieżką zakładającą średnie ocieplenie klimatu o nie więcej niż 1,5C względem epoki preindustrialnej do 2050 roku, planowanie transformacji modelu biznesowego w kierunku zrównoważonego rozwoju ma zdecydowanie szerszy zakres. W zależności od zidentyfikowanych istotnych czynników ryzyka oraz szans biznesowych może obejmować obszary takie jak np. ograniczanie wpływu i uzależnienia działalności gospodarczej na i od ekosystemów czy też wprowadzenie szeroko pojmowanej koncepcji obiegu zamkniętego.

Niezależnie od tego jaki jest zakres zmian modelu biznesowego, plany transformacji pozwalają kierować wewnętrznymi procesami organizacji a także ułatwiają współpracę z zewnętrznymi interesariuszami (m.in. klientami, dostawcami, inwestorami) komunikując zakres ambicji i priorytetów podmiotu.

W szerszym wymiarze, plany transformacji oddziałują na gospodarkę w trojaki sposób: 1) ułatwiają przedsiębiorstwom planowanie strategiczne, co podnosi jakość zarządzania ryzykiem, 2) pozwalają na podejmowanie wyważonych decyzji kredytowych i inwestycyjnych i 3) umożliwiają działania na poziomie regulatora i monitoring poziomu natężenia ryzyka transformacji i ryzyka fizycznego zarówno w systemie finansowym jak i w gospodarce realnej.

Patrząc na bieżącą architekturę regulacyjną łatwo sprowadzić plany transformacji i procesy planowania transformacji tylko do ćwiczenia pozwalającego zachować zgodność z przepisami prawa. Planowanie transformacji i realizacja celów w nich wytyczonych to jednak o wiele więcej. Podmioty gospodarcze, które same nie są objęte obowiązkiem regulacyjnym w zakresie ujawnień założeń i wykonania planów transformacji (np. w ramach dyrektywy CSRD w UE), mogą nadal spotkać się z oczekiwaniami w tym zakresie – kierowanymi od współpracujących instytucji finansowych lub kontrahentów.

Wdrożenie planu transformacji

Wdrożenie szeroko rozumianych procesów planowania transformacji w gospodarce i zapewnienie dostępu do wysokiej jakości ujawnień wspierających procesy decyzyjne i inwestycyjne wymaga wielostronnej współpracy i koordynacji działań między uczestnikami rynku: regulatorami, stowarzyszeniami branżowymi odpowiedzialnymi za tworzenie rynkowych najlepszych praktyk, szeroko pojętymi przedsiębiorstwami oraz społeczeństwem obywatelskim, tak aby wypracować akceptowalne i użyteczne rozwiązania w tym zakresie. Stanowi do szczególne wyzwanie z uwagi na różnorodność struktur gospodarczych, różny poziom dojrzałości i głębokości rynków i systemów finansowych, złożoność regulacyjną, a także same cele polityki gospodarczej na poziomie poszczególnych krajów.

Planowanie (i utworzenie planu) transformacji wiąże się również z wieloma wyzwaniami na poziomie organizacji, które muszą zostać zidentyfikowane oraz pokonane, zanim możliwe będzie zbudowanie odpowiedzialnego i przemyślanego schematu działania odpowiadającego na potrzeby jednostki i rynku, na jakim funkcjonuje.  Osadzenie procesu transformacji modelu biznesowego w szerszym kontekście dynamiki zmian gospodarczych stanowi zatem, obok poprawnej identyfikacji kluczowych czynników ryzyka i szans, krytyczny element budowania planu transformacji. Globalne standardy  często nie odpowiadają na specyfikę pojedynczych gospodarek bądź regionów, co może utrudnić ich bezpośrednie zastosowanie w planowaniu transformacji i celów redukcyjnych.

Realistyczny plan transformacji ma za zadanie wspierać proces zamian tak, aby nie naruszyć równowagi organizacji i nie zachwiać ciągłością jej działania i możliwością generowania wartości dla interesariuszy. Istotne zatem, aby wskazywał jasny i osiągalny poziom ambicji, wiązał go z konkretnymi zmianami i działaniami o wymiernym efekcie w krótkim, średnim i długim horyzoncie czasowym, które będzie można regularnie monitorować i komunikować rynkowi unikając tym samym ryzyka ekspozycji na greenwashing.

Podsumowanie

Nasilająca się antropogeniczna zmiana klimatu ciągnąca za sobą gospodarcze i społeczne wymagają - i będą z coraz większą sią wymagać - od uczestników rynku znaczącego dostosowania funkcjonowania. Budowanie i wdrażanie planów transformacji modelów biznesowych nabiera na znaczeniu, niemniej skuteczna i produktywna realizacja tych działań nie powinna pomijać wzajemnych zależności pomiędzy – i w ramach – gospodarek i społeczeństw. Na poziomie całej gospodarki, jak również w odniesieniu do pojedynczych podmiotów gospodarczych kompleksowe przeprowadzenie koniecznych zmian łączy się osiągnięciem równowagi pomiędzy zachowaniem (lub odbudową) konkurencyjności przy połączeniu redukcji emisji, dostępności finansowania, energii, surowców oraz technologii.

Anna Malinowska – ekspert ds. ESG w Departamencie Strategii, Rozwoju Ryzyka oraz ESG

Ekspert z wieloletnim doświadczeniem praktycznym w obszarze analizy ryzyka finansowego i ryzyka ESG związana z Bankiem Pekao S.A. od 2024 roku. Wcześniejsze doświadczenie zawodowe zdobywała w mBanku S.A., gdzie zajmowała się między innymi budowaniem założeń polityk kredytowych dla klientów korporacyjnych i firmowych, wytyczaniu kierunków transformacji portfela kredytów i inwestycji w kontekście redukcji emisji gazów cieplarnianych, prowadzeniu kalkulacji finansowanych emisji wg metodyki PCAF. Wykładowca i prelegent m.in. PS „Międzyuczelnianej Akademii Klimatu” SGH, AGH i UWr oraz GPW Growth.

Doktor nauk ekonomicznych w dyscyplinie finanse w Akademii Leona Koźmińskiego, gdzie ukończyła również studia podyplomowe; absolwentka Cambridge Institute for Sustainable Leadership, legitymuje się również certyfikatami Sustainability &Climate Risk od Global Association of Risk Professionals oraz Climate Risk Valuation od CFA Institute.

[1] https://assets.bbhub.io/company/sites/60/2021/10/FINAL-2017-TCFD-Report.pdf

[2] Zarówno dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2022/2464 z dnia 14 grudnia 2022 r. (Corporate Sustainability Disclosure Directive, tzw. CSRD), jak i dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2024/1760  z dnia 13 czerwca 2024 r. (Corporate Sustainability Due Dilligence Directive, tzw. CSDDD), jak i standard IFRS S2 (Climate-related Disclosures) podkreślają znaczenie aspektów klimatycznych w planach transformacji; niemniej regulacje europejskie również wskazują na znaczenie aspektów bioróżnorodności i ekosystemów w planach transformacji podmiotów objętych obowiązkiem regulacyjnych ujawnień.