Mama na etacie życia. A co z jej emeryturą?

Polki wciąż często rezygnują z własnych planów zawodowych, by opiekować się dziećmi. Aż 55% z nich miało w życiu co najmniej półroczną przerwę w pracy związaną z macierzyństwem, a niemal jedna trzecia – dłuższą niż 1,5 roku[1]. Kobiety w Polsce są aktywne zawodowo średnio o 5 lat krócej niż mężczyźni i ponad dwukrotnie częściej wypadają z rynku pracy[2]. Efekt tych różnic jest widoczny w danych ZUS: ponad 60% kobiet otrzymuje emeryturę niższą niż 2200 zł miesięcznie (w porównaniu do 20% mężczyzn)[3], a tylko co ósma Polka odkłada środki na przyszłość[4]. Większość deklaruje, że nie ma z czego oszczędzać. Z okazji Dnia Mamy pytamy: co mogą zrobić kobiety, by zadbać o własną przyszłość emerytalną?

Pierwsze lata po urodzeniu dziecka często decydują o dalszej ścieżce zawodowej kobiet i w dłuższej perspektywie również o ich sytuacji finansowej. To wtedy wiele z nich mierzy się z koniecznością reorganizacji życia zawodowego i choć te decyzje podejmowane są dziś bardziej świadomie niż kiedyś, ich skutki bywają odczuwalne przez całe dekady. Dla wielu pań zakończenie urlopu macierzyńskiego nie oznacza automatycznego powrotu do pracy. Choć ponad połowa z nich planuje zrobić to zaraz po zakończeniu podstawowego urlopu, niemal 19% deklaruje, że skorzysta jeszcze z urlopu wychowawczego[5]. Czas ten jednak czasami się wydłuża – aż 38% mam dzieci w wieku 1-3 lat pozostaje poza rynkiem pracy[6]. Dla porównania, 98% ojców w tym czasie nadal pracuje zawodowo[7].

Wśród tych, które decydują się na powrót, wiele mierzy się z koniecznością zmiany pracy lub nawet branży – co trzecia matka deklaruje, że po urlopie będzie szukać nowego zatrudnienia[8]. Dla 1/4 kobiet warunkiem powrotu do aktywności zawodowej jest znalezienie innego miejsca pracy niż to, które opuściły[9]. Powód? Brak elastyczności, zmiana warunków zatrudnienia, a czasem likwidacja poprzedniego stanowiska – z takim trudnościami zetknęło się ponad 15% matek po urlopie macierzyńskim[10].

- Wiele kobiet pracuje w niepełnym wymiarze godzin – w 2023 roku było ich 5 razy więcej niż mężczyzn[11]. Najczęściej to nie wybór, a konieczność, gdy opieka nad dziećmi lub bliskimi nie pozwala na pełnoetatowe zaangażowanie. To wszystko przekłada się nie tylko na niższe dochody tu i teraz, ale też na przyszłe świadczenia emerytalne. Bo im mniej lat aktywności zawodowej i niższe składki, tym większe ryzyko finansowej luki – komentuje ekspertka Intrum, Alina Korb.

Co z tą emeryturą?

Polki kończą aktywność zawodową w wieku 60 lat – to jeden z najniższych progów w całej Unii Europejskiej. Dla porównania: we Francji wiek ten został podniesiony do 64 lat, a w Niemczech wynosi 66. Choć może się wydawać, że wcześniejsze zakończenie aktywności zawodowej to przywilej, szczególnie gdy mężczyźni w Polsce muszą czekać na to pół dekady dłużej, w praktyce oznacza ono krótszy okres odprowadzania składek i dłuższy czas pobierania świadczeń.

- Obecnie średnia wypłata emerytek jest o niemal 1 500 zł brutto niższa niż w przypadku mężczyzn[12]. Taka różnica ma poważne konsekwencje – oznacza nie tylko ograniczoną swobodę finansową, ale także ryzyko popadnięcia w biedę. Według badań, 6% osób powyżej 65. roku życia znajdowało się w tzw. skrajnym ubóstwie, co znaczy, że ich budżet nie przekraczał 900 zł miesięcznie, a to poziom, poniżej którego zagrożone jest zaspokojenie nawet podstawowych potrzeb życiowych[13] – tłumaczy Alina Korb, ekspertka Intrum.

Dla wielu starszych kobiet, które częściej niż mężczyźni żyją w takich warunkach[14], oznacza to codzienną walkę: oszczędzanie na jedzeniu, opóźnianie wizyt u lekarza czy trudności w opłaceniu rachunków.

Klucz do godnej starości

Zdecydowana większość Polaków nie odkłada regularnie na emeryturę poza obowiązkowym systemem ZUS. Tymczasem dostępnych rozwiązań jest sporo i nie zawsze wymagają one dużych nakładów ani zaawansowanej wiedzy ekonomicznej. Jednym z najbardziej przystępnych sposobów są Pracownicze Plany Kapitałowe (PPK) – to program, w którym do każdej wpłaconej przez pracownika złotówki dokłada się również pracodawca oraz państwo. To opcja, która nie wymaga samodzielnego pilnowania wpłat – wystarczy nie zrezygnować z udziału. Statystyczny uczestnik PPK, który oszczędzał od grudnia 2019 roku, miał na swoim rachunku nawet o 126–168% więcej niż sam wpłacił[15]. Oznacza to, że jeśli wpłacił np. 7 000 zł, to dzięki dopłatom od pracodawcy i państwa oraz zyskom z inwestycji, jego oszczędności mogły wzrosnąć do 15 858–18 765 zł.

Osoby, które chcą samodzielnie kontrolować swoje oszczędności, mogą rozważyć Indywidualne Konto Emerytalne (IKE) oraz Indywidualne Konto Zabezpieczenia Emerytalnego (IKZE). Oba pozwalają inwestować na przyszłość, a przy tym oferują konkretne zachęty podatkowe. IKE umożliwia wypłatę środków po ukończeniu 60. roku życia bez podatku od zysków kapitałowych, natomiast IKZE pozwala odliczyć wpłaty od podstawy opodatkowania, co oznacza realny zwrot w rocznym PIT. W praktyce: oszczędzamy i odzyskujemy część wpłaconych pieniędzy w formie ulgi.

Część osób może preferować prostsze formy zabezpieczenia finansowego – jak systematyczne oszczędzanie we własnym zakresie na koncie oszczędnościowym lub lokacie bankowej. Choć nie generują one wysokich zysków, pozwalają wypracować nawyk odkładania i budowania poduszki finansowej.

Innym realnym sposobem na zwiększenie przyszłej emerytury jest dłuższa aktywność zawodowa. Przedłużenie pracy zawodowej nawet o kilka lat może znacząco podnieść wysokość świadczenia, a jednocześnie pozwala przez dłuższy czas korzystać z regularnych dochodów. Warto pamiętać, że osoby, które osiągnęły powszechny wiek emerytalny, mogą dorabiać bez żadnych ograniczeń – ich emerytura nie zostanie zmniejszona ani zawieszona.

To właśnie decyzje podejmowane dziś, także te o odkładaniu we własnym zakresie, w dużej mierze zadecydują o jakości życia w przyszłości. W obliczu dłuższego życia i starzejącego się społeczeństwa, budowanie finansowego bezpieczeństwa kobiet na emeryturze staje się nie tylko sprawą indywidualną, ale i ważnym wyzwaniem społecznym.

[1] GUS, https://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/rynek-pracy/pracujacy-bezrobotni-bierni-zawodowo-wg-bael/praca-a-obowiazki-rodzinne-w-2018-roku,25,3.html.

[2] GUS, Raport SDG 2023. Kobiety na drodze zrównoważonego rozwoju.

[3] Alicja Wejdner, Analiza różnic w wysokości emerytur kobiet i mężczyzn oraz ich konsekwencji dla systemu emerytalnego i społeczeństwa w Polsce.

[4] Pru, Żebyśmy żyli długo i dostatnie – Polacy o swoich pomysłach na spokojne życie na emeryturze.

[5] Demagog, https://demagog.org.pl/wypowiedzi/50-proc-mam-nie-wraca-do-pracy-po-macierzynskim-sprawdzamy/.

[6] PIE, Praca a dom. Wyzwania dla rodziców i ich konsekwencje.

[7] Tamże.

[8] Rodzic w mieście, Macierzyństwo a aktywność zawodowa.

[9] Tamże.

[10] Tamże.

[11] Eurostat, https://ec.europa.eu/eurostat/statistics-explained/index.php?title=Part-time_and_full-time_employment_-_statistics#Source_data_for_tables_and_graphs.

[12] Ciekaweliczby.pl, https://ciekaweliczby.pl/emerytury_kobiety_mezczyzni_2024/.

[13] GUS, https://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/warunki-zycia/ubostwo-pomoc-spoleczna/zasieg-ubostwa-ekonomicznego-w-polsce-w-2023-roku,14,11.html.

[14] Demagog, Emerytki żyją w ubóstwie częściej niż emeryci? Sprawdzamy, https://demagog.org.pl/wypowiedzi/emerytki-zyja-w-ubostwie-czesciej-niz-emeryci-sprawdzamy/.

[15] PPK, https://www.mojeppk.pl/aktualnosci/Biuletyn_ppk_pozytywny_poczatek_roku.html.