Czy w Polsce obowiązują standardy (nie)uczciwości?

Polska wytraca prędkość na drodze do poprawy standardów uczciwości, a skłonność do podejmowania działań nieetycznych rośnie. Co piąta rodzima spółka doświadczyła oszustwa lub naruszenia zgodności z przepisami, a niemal połowa ankietowanych (49 proc.) twierdzi, że w ich organizacji zatrudnieni są menedżerowie, którzy poświęciliby uczciwość dla osiągnięcia krótkoterminowych korzyści osobistych. To wynik istotnie wyższy niż w krajach rozwiniętych (39 proc.), a także krajach Europy Wschodniej (41 proc.) - wynika z najnowszego Raportu EY ze Światowego Badania Uczciwości w Biznesie 2024.

Badanie pokazuje, że ponad połowa (53 proc.) respondentów dopuszcza możliwość nieuczciwego działania w celu poprawy perspektywy rozwoju własnej kariery lub uzyskania wyższego wynagrodzenia. Odsetek ten jest zauważalnie wyższy od średniej dla wszystkich badanych krajów (38 proc.), oznacza także wzrost, aż o 20 pp. względem wyniku, który Polska uzyskała w 2022 roku (33 proc.). Co więcej, również ponad połowa respondentów (54 proc.) jest skłonna postępować nieuczciwie, jeśli poprosi ich o to przełożony. Z kolei 4 na 10 badanych (42 proc.) przyznaje, że standardy uczciwości w biznesie pogorszyły się ze względu na presję ze strony kierownictwa. Ponadto, co siódmy pracownik w Polsce (14 proc.) nigdy nie usłyszał w swojej organizacji, że uczciwe postępowanie jest ważne. To wynik prawie dwukrotnie wyższy niż dla ogółu respondentów badania (8 proc.).

Na tle regionu, ale także w porównaniu do rynków rozwiniętych niepokoić może istotny wzrost skłonności polskich respondentów badania do działań nieetycznych – stwierdza Mariusz Witalis, Partner, lider Działu Zarządzania Ryzykiem Nadużyć EY w Europie Centralnej i Środkowowschodniej. Odsetek osób deklarujących gotowość do nieuczciwego postępowania dla osobistych korzyści jest rekordowy na przestrzeni kilkunastoletniej historii naszego badania. Ta tendencja w połączeniu z niepewną sytuacją gospodarczą to jasny sygnał dla zarządów, by nie ignorować ryzyka nadużyć zarówno w bieżących jak i strategicznych działaniach – dodaje Mariusz Witalis.

(Nie)zgodność ze standardami i czy ją sygnalizujemy?

Niemal jedna trzecia respondentów (27 proc.) deklaruje, że w ciągu ostatnich dwóch lat zgodność ze standardami uczciwości w ich organizacji poprawiła się. Wynik ten jest gorszy niż w poprzednim badaniu z 2022 r. kiedy odsetek ten wyniosł 31 proc. Polska negatywnie wyróżnia się pod tym względem na tle świata bowiem globalnie wynosi on 49 proc., a w naszym regionie 43 proc. Badanie pokazuje, że na przestrzeni ostatnich dwóch lat z 83 proc. do 66 proc. obecnie spadł odsetek pracowników, którzy oczekują od kierownictwa wysokich standardów zachowań. Z 79 proc. do 64 proc spadła również liczba ankietowanych, którzy ufają, że można sygnalizować nieprawidłowości w pracy bez obawy o negatywne konsekwencje związane ze zgłoszeniem. Wyzwaniem dla firm jest też utrzymanie standardów uczciwości w okresach szybkich zmian lub trudnych warunków rynkowych (spadek z 80 proc. w 2022 r. do 47 proc. obecnie).

Prawie jedna trzecia (30 proc.) respondentów w Polsce deklaruje, że na przestrzeni ostatnich dwóch lat zgłaszali różnego rodzaju nadużycia i nieprawidłowości. Jednocześnie, nieco więcej (35 proc.) badanych ma wiedzę o niewłaściwym postępowaniu, którego nie zdecydowało się ujawnić (32 proc. w 2022 r.).  Z kolei wzrost z 50 proc. do 60 proc. ankietowanych pokazuje, że rośnie presja na sygnalistów, aby nie dokonywali zgłoszeń. Z badania wynika też, że naruszenia nie są zgłaszane z powodu braku wiary, że wywoła to jakąkolwiek reakcję (wzrost z 34 proc. w 2022 do 43 proc.). Potencjalni sygnaliści wciąż obawiają się o dalszy rozwój kariery (40 proc. respondentów). I trudno im się dziwić, bo zaledwie jedna trzecia (32 proc.) firm w Polsce deklaruje, że prowadzi postępowania wyjaśniające i podejmuje działania naprawcze w następstwie zgłoszeń sygnalistów (7 pp. mniej niż na rynkach rozwiniętych).

W przededniu wejścia w życie polskiej ustawy o ochronie sygnalistów, przedsiębiorcy powinni zaplanować uruchomienie kanałów umożliwiających zgłaszanie nieprawidłowości i wdrożenie wymaganych prawem procedur. Regulacje chroniące sygnalistów mogą ośmielić tych, którzy do tej pory mieli wątpliwości, a jak pokazuje nasze badanie - ponad jedna trzecia respondentów ma wiedzę o niewłaściwym postępowaniu, którego dotychczas nie zdecydowała się ujawnić – mówi Wojciech Niezgodziński, Partner w Zespole EY Forensics. Warto także zastanowić się nad sposobem weryfikacji zgłoszeń - dodaje.

Topniejące zaufanie 

Badanie uzmysławia, że znacznie spadło zaufanie ankietowanych do kierownictwa, współpracowników i otoczenia biznesowego. W porównaniu do poprzedniego badania, z 84 proc. do 78 proc. spadła liczba respondentów ufających, że kierownictwo ich organizacji przestrzega odpowiednich przepisów prawa, kodeksów postępowania i przepisów branżowych, a z 80 proc. do 75 proc., że w ogóle postępuje uczciwie w ramach wykonywanej pracy. Odnotowano też spadek z 82 proc. do 72 proc., tych którzy ufają, że pracownicy w ich organizacji postępują uczciwie. Z kolei z 75 proc. do 68 proc. spadł odsetek badanych mających zaufanie, że podmioty współpracujące z ich organizacjami, w tym dostawcy, sprzedawcy, partnerzy i konsultanci, przestrzegają odpowiednich przepisów prawa, kodeksów postępowania i przepisów branżowych. Co więcej, z 74 proc. do 64 proc. spadła również liczba tych, którzy dają wiarę, że współpracujące z nimi firmy działają etycznie i uczciwie.

O badaniu

Najnowsza edycja Światowego Badania Uczciwości w Biznesie 2024 została zrealizowana w okresie od października 2023 roku do stycznia 2024 roku przez agencję badań Ipsos. Ankieterzy przeprowadzili 5464 wywiady w lokalnych językach z członkami zarządów, przedstawicielami kadry kierowniczej wyższego szczebla, managerami i pracownikami wybranych dużych spółek i instytucji publicznych z 53 krajów i terytoriów na całym świecie. W badaniu wzięło udział 100 firm z Polski.