Najlepszy prezent dla babci i dziadka? Praktyczna wiedza finansowa, jak chronić się przed oszustami, którzy czyhają na pieniądze seniorów

Na początku stycznia media obiegła informacja o ujęciu członków jednej z grup przestępczych, która wyłudzała pieniądze od starszych osób popularną metodą „na wnuczka”. Jej ofiarą padło w sumie 113 osób z całej Polski, które zostały okradzione na kwotę przeszło 1,2 mln zł[1].  Niestety, mimo kampanii społecznych i akcji informacyjnych prowadzonych przez służby publiczne, podobne przypadki ciągle się mnożą i regularnie słychać o nowych sposobach, jakie oszuści znajdują, by wyłudzić pieniądze od seniorów. Dlaczego są aż tak skuteczne? Powodem jest m.in. brak odpowiedniej wiedzy finansowej Polaków oraz wiadomości, jak bezpiecznie poruszać się w świecie pieniędzy: bo choć, jak wynika z badania Intrum[2], 72% z nas deklaruje, że otrzymało wystarczającą lub doskonałą edukację finansową, to mimo to, aż 46% konsumentów nadal potrzebuje porad w bardziej skomplikowanych kwestiach związanych z pieniędzmi. Mimo ograniczonych dochodów, seniorzy w pandemii pomagali i nadal pomagają finansowo swoim dzieciom oraz wnukom, bo ich świadczenia zostały „oszczędzone” przez korona-kryzys. Dlatego warto „podziękować” najbliższym i zatroszczyć się o bezpieczeństwo naszych rodziców i dziadków, przekazując im konieczną wiedzę, jak chronić się przed oszustami finansowymi.

Konto w banku bezpieczniejsze niż pieniądze w skarpecie, ale…

Wśród seniorów wciąż można znaleźć osoby, które mają opory przed założeniem konta w banku. Posiadanie całej gotówki „pod ręką” daje im poczucie bezpieczeństwa i kontroli nad swoim budżetem. Tymczasem to przyzwyczajenie do tradycyjnych rozliczeń, z jednej strony, jest obecnie coraz bardziej kłopotliwe, z drugiej, coraz bardziej niebezpieczne. Warto wiedzieć o zmianach, które od dłuższego czasu rozważa Ministerstwo Rodziny i Polityki Społecznej: mogą się zmienić zasady wypłaty emerytur oraz rent i świadczeniobiorcy będą otrzymywać pieniądze wyłącznie na imienny rachunek bankowy, a to będzie oznaczało konieczność jego założenia. Warto pomóc przygotować się seniorowi do zmian i przekonać go do założenia konta już teraz. 

– Posiadanie rachunku bankowego na pewno zwiększa bezpieczeństwo przechowywania pieniędzy, daje też dużą wygodę w zarządzaniu naszymi finansami. Ale wraz z nowymi możliwościami, jakie daje konto w banku, pojawia się też niestety nowy rodzaj zagrożenia, związany np. z cyberatakami, internetową kradzieżą środków, a co za tym idzie, także niebezpieczeństwo popadnięcia w długi w wyniku działań przestępców. Dlatego też tak ważna jest edukacja finansowa seniorów w zakresie bezpiecznego korzystania z bankowości, w szczególności tej internetowej – zaznacza Agnieszka Jonecko, ekspert Intrum.

Idealne konto dla babci lub dziadka? Niedrogie, intuicyjne i funkcjonalne

Z uwagi na to, że budżet seniora zazwyczaj jest ograniczony, warto szukać takiego rachunku, który będzie generował jak najmniejsze koszty. Sprawdźmy na początek czy założenie i prowadzenie konta jest darmowe oraz, czy operacje, szczególnie istotne dla starszej osoby tj. wypłata pieniędzy z bankomatu, czy wypłata środków stacjonarnie w placówce banku, też nie wiążą się z dodatkowymi opłatami, a jeśli tak, to jak można ich uniknąć. Weźmy również pod uwagę, czy z korzystaniem z bankowości elektronicznej będą się wiązać jakieś dodatkowe „bonusy” dla seniora. Niektóre banki oferują np. możliwość odebrania recepty przez e-konto, zakup dodatkowego ubezpieczenia, zniżki
w aptekach i wiele innych.

Warto uświadomić seniorowi, że istnieje także alternatywa dla najpopularniejszych kont osobistych, tzw. PRP, czyli Podstawowy Rachunek Płatniczy, wprowadzony na bazie dyrektywy UE. Jego prowadzenie jest bezpłatne (opłaty mogą jednak dotyczyć np. prowadzenia karty) i przeznaczony jest dla konsumentów, którzy nie posiadają innego konta prowadzonego w złotówkach. Użytkownik ma w nim dostęp tylko do podstawowych funkcji: nieodpłatne są transakcje do określonego limitu, np. wpłaty i wypłaty z bankomatów czy polecenia przelewów. Jednak konto pozbawione jest takich funkcjonalności jak np. odnawialny limit środków.

– Przy doradzaniu seniorowi wyboru odpowiedniego rachunku, powinniśmy przede wszystkim wziąć pod uwagę jego potrzeby. W większości wypadków wystarczy zupełnie podstawowa wersja konta bankowego, a im bardziej ograniczony zakres usług, czy inaczej – różnorodność przeprowadzanych transakcji i ich częstotliwość, tym mniejsze prawdopodobieństwo padnięcia ofiarą oszustwa. To ważne, jeżeli nasz senior chce korzystać z wygody bankowości elektronicznej, a nie do końca pewnie czuje się w świecie wirtualnym. Szukając odpowiedniego konta, sprawdźmy też, czy serwis transakcyjny danego banku jest przyjazny. Powinien być on jak najprostszy i jak najbardziej intuicyjny w obsłudze. Po wybraniu konta, pomóżmy seniorowi w praktyce zdobyć nowe, cyfrowe kompetencje finansowe: pokażmy np., jak logować się do serwisu internetowego, sprawdzić stan konta, opłacić rachunek albo użyć karty płatniczej w sklepie. To na pewno pozwoli mu na zdecydowanie większą wygodę w operowaniu własnym budżetem – radzi Agnieszka Jonecko, ekspert Intrum.

Uwaga na oszustów czyhających na pieniądze seniorów nie tylko w sieci!

Oszustwa finansowe, których ofiarami padają seniorzy, w dużej mierze opierają się na manipulacji i wykorzystywaniu ich niewiedzy, jak chronić się przed atakami. Wspomnianym już, wciąż najpopularniejszym oszustwem, jest sposób „na wnuczka”, kiedy złodziej podszywa się pod bliską osobę i prosi o przekazanie pieniędzy (coraz częściej także internetowo) na swoje konto, np. pod pozorem grożącego mu niebezpieczeństwa. To przestępstwo ma wiele „wariantów” i złodzieje dzwoniący czy odwiedzający osobiście ofiarę, podają się też za funkcjonariuszy publicznych (policjantów, prokuratorów) lub pracowników instytucji, np. ZUS-u i przekonują o konieczności przelania pieniędzy na podane przez nich konto, aby uniknąć domniemanej kradzieży albo przekonując, że wpłata posłuży jako weryfikacja konta do przyznania bezzwrotnego zasiłku. Te wszystkie próby mają na celu przejęcie środków lub kradzież danych, które z kolei zostaną wykorzystane do zaciągnięcia kredytu na niczego nieświadomą ofiarę. Dużym zagrożeniem są też oferty od nieuczciwych handlowców, którzy, żerując na niewiedzy seniorów, nakłaniają do podpisywania niekorzystnych umów na produkty lub usługi, z których potem trudno zrezygnować: jak np. abonament na Internet w telefonie, podczas gdy używany przez seniora aparat nawet nie ma do niego dostępu.

– Ważne, abyśmy rozmawiali o tych niebezpieczeństwach z naszymi bliskimi, wyjaśnili metody działania oszustów i uczulili ich na sygnały, które powinny sprawić, że nie dadzą złodziejom pola do działania: i w sieci, i w rzeczywistości. Ostrzegajmy przed klikaniem w niebezpieczne linki rozsyłane SMS-ami i mailowo. Zaznaczmy, żeby nie przekazywać osobom trzecim prywatnych danych, takich jak numer karty kredytowej oraz hasło i login do banku. Przestrzegajmy ich też przed zapisywaniem takich danych w widocznych miejscach. Sprawdźmy też, czy na urządzeniach, z których korzysta starsza osoba, jest zainstalowane aktualne oprogramowanie antywirusowe. Podkreślajmy, że nie należy brnąć w żadną rozmowę o finansach, czy to osobistą, czy telefoniczną lub internetową, która budzi wątpliwości. Uczulmy, by niczego nie wolno podpisywać w pośpiechu ani pod presją, a w takiej sytuacji najlepiej skonsultować się z kimś zaufanym, a przynajmniej, by taką decyzję dobrze przemyśleć. Upewnijmy się, że nasi seniorzy mają tę wiedzę, zanim uprzedzą nas złodzieje, a bliska osoba straci oszczędności całego życia lub zostanie obciążona niezawinionymi długami, które oszuści mogą zaciągnąć w jej imieniu – zaznacza Agnieszka Jonecko, ekspert Intrum.

Kredyty i pożyczki – na co powinien uważać senior?

Jak dodaje Agnieszka Jonecko: – Nasz senior nie tylko może popaść w problemy finansowe, kiedy przestępca przejmie jego środki na koncie, ale również wtedy, gdy podpisze wyjątkowo nieatrakcyjną umowę kredytową. Zdarza się, że starsze osoby muszą czasem sięgnąć po zewnętrzne źródło finansowania i niestety pewne nierzetelne podmioty działające na naszym rynku tylko na to czekają, by uzyskać trudne położenie takiej osoby…

Zaawansowany wiek, często niskie dochody seniorów (czyli też mniejsza zdolność kredytowa) sprawiają, że starsze osoby mają większe szanse na uzyskanie środków nie w banku, ale w instytucjach pozabankowych. Nie ma co ukrywać – kredyt zaciągany w banku jest „bezpieczniejszy”. Dlaczego?  Banki posiadają obowiązek sprawdzania zdolności kredytowej każdego klienta, weryfikują więc realną możliwość spłaty. Może zdarzyć się, że senior nie uzyska w nim kredytu, ale także nie weźmie na siebie zobowiązania, którego nie będzie mógł spłacić. Inaczej jest z firmami, które oferują „pożyczki w 15 min”, bez zobowiązań. Senior nie czyta zapisów umowy dokonanych „drobnym drukiem”, czasem nie jest świadomy, że w zamian za łatwe uzyskanie środków, będzie musiał oddać nie tylko sumę, którą pożyczył, ale zdecydowanie więcej, bo szybka pożyczka była niekorzystnie oprocentowana.

Parabanki i podobne instytucja finansowe nie zawsze sprawdzają zdolność kredytową, nie nakładają też na pożyczkobiorców ograniczeń wiekowych, a ryzyko braku spłaty rekompensują sobie bardzo często wysokim oprocentowaniem, prowizjami, itp. Dodatkowo, za każdy dzień opóźnienia w spłacie doliczają ogromne odsetki karne, które nierzadko przekraczają nawet połowę kwoty pożyczki. Gdy pożyczkobiorca nie jest tego świadomy, taka pożyczka, zamiast ratunkiem, może okazać się pułapką.

– W życiu zdarzają się różne sytuacje i być może również senior będzie musiał sięgnąć po szybką pożyczkę. Nie ma w tym nic złego, ale przed podjęciem decyzji o zaciągnięciu jakiegokolwiek zobowiązania, pomóżmy starszej osobie sprawdzić wiarygodność danej instytucji finansowej i przedstawianej oferty. Zbyt drogi lub zbyt duży w stosunku do możliwości finansowych seniora kredyt, może prowadzić do nadmiernego zadłużenia, a w konsekwencji i do spirali długów. Dlatego przekażmy informacje o tym, jak odróżnić fachowe doradztwo kredytowe od zwykłego nagabywania i próby bezpośredniego oszustwa oraz jak wybrać bezpieczny, realny do spłaty kredyt czy pożyczkę Kierujmy w życiu się rozsądkiem i doświadczeniem. Niech przestroga dla nas będą przypadki innych osób, które dały się naciągnąć na szybki kredyt czy chwilówkę, a później tego żałowały – zaznacza Agnieszka Jonecko, ekspert Intrum.

[1] https://wroclaw.wyborcza.pl/wroclaw/7,35771,27969089,poszukiwany-od-lat-wroclawski-gangster-ricardo-wpadl-w-rece.html

[2] Intrum, European Consumer Payment Report 2021, listopad 2021.