Jak aktywność fizyczna wspomaga terapię raka piersi

Kobiety aktywne fizycznie są w mniejszym stopniu narażone na raka piersi. U tych, u których nowotwór już się rozwinął i są w trakcie terapii, aktywność fizyczna może być rodzajem leczenia wspierającego. Wysiłek fizyczny jest istotny także po zakończeniu leczenia onkologicznego, ponieważ zmniejsza ryzyko nawrotu raka piersi i śmiertelność z jego powodu.

Brak ruchu jest jednym z modyfikowalnych czynników ryzyka rozwoju raka piersi. Mocno koreluje z niektórymi innymi czynnikami ryzyka, na które mamy wpływ, szczególnie z otyłością, ale też z nadużywaniem alkoholu, paleniem papierosów czy z niewłaściwą dietą.
Aktywność fizyczna zmniejsza ryzyko rozwoju raka piersi.

Aktywność fizyczna. Regulator stylu życia

Zwiększenie poziomu aktywności fizycznej zwykle pociąga za sobą zmianę całego stylu życia.

– Jeśli dbamy o ciało poprzez aktywność fizyczną, to dbamy również o to, aby nie spożywać dużo alkoholu, nie palić papierosów, stosować odpowiednią dietę i kontrolować masę ciała. Dobrostan aktywności fizycznej sprawia, że ryzyko rozwoju raka piersi jest istotnie zmniejszone, podobnie jak ryzyko zgonu z powodu tego nowotworu — jest przekonany dr hab. n. o kult. fiz. Sławomir Marszałek z Zakładu Fizjoterapii Onkologicznej Wielkopolskiego Centrum Onkologii.

Specjalista zwrócił szczególną uwagę na otyłość jako istotny czynnik zwiększający ryzyko zachorowania na nowotwory.

– Otyłość jest promotorem procesu nowotworowego, ponieważ tkanka tłuszczowa to narząd endokrynny, mający wpływ na inne tkanki. Może uwalniać wolne kwasy tłuszczowe oraz hormony peptydowe i steroidowe, zmieniać metabolizm hormonów płciowych, zwiększać aktywność szlaków sygnalizacji insulinowej, a także zmieniać mikroflorę jelitową — mikrobiom — zaznaczył dr hab. Sławomir Marszałek.

Aktywność fizyczna zmniejsza ryzyko rozwoju raka piersi

Na istnienie związku między aktywnością fizyczną a zmniejszonym ryzykiem rozwoju raka piersi wskazują wyniki przytoczonej przez dr hab. Sławomira Marszałka metaanalizy, opublikowane w 2019 r. w piśmie „Value in Helath”.¹ Autorzy wskazują jednak, że kluczowe znaczenie ma tu intensywność i częstotliwość wysiłku fizycznego.

– U kobiet aktywnych fizycznie ryzyko rozwoju raka piersi zmniejsza się o 25 proc. w porównaniu z kobietami nieaktywnymi. Najbardziej istotny wpływ na zmniejszenie ryzyka rozwoju tego nowotworu ma wysiłek fizyczny o umiarkowanej lub dużej intensywności (>4,5 MET*) oraz ten wykonywany regularnie. Przy czym zaobserwowano spadek ryzyka rozwoju raka piersi o 6 proc. z każdą dodatkową godziną aktywności fizycznej tygodniowo, przy założeniu jest ona realizowana systematycznie — relacjonował dr hab. Sławomir Marszałek.

Badacze wykazali również², że wyższy poziom intensywności rekreacyjnej aktywności fizycznej — w porównaniu z niższym — zmniejsza o około 20-21 proc. ryzyko rozwoju raka piersi u kobiet przed i po menopauzie.

– Przy czym ważne są czynniki biologiczne wiążące aktywność fizyczną z rakiem piersi. One u kobiet przed i po menopauzie są inne i powinny być szczegółowo interpretowane — dodał dr hab. Sławomir Marszałek.

Ustalono również, że nierekreacyjna aktywność fizyczna (np. praca zawodowa lub tzw. domowe aktywności) zmniejsza o 9 proc. ryzyko rozwoju raka piersi u kobiet przed menopauzą i o 4 proc. u kobiet po menopauzie.

Poza tym w poszczególnych, niestety nieheterogennych podgrupach obserwowano zmniejszenie od 79 proc. ryzyka wystąpienia raka piersi u aktywnych kobiet i wzrost o 19 proc. ryzyka zachorowania u najmniej aktywnych kobiet.

Aktywność fizyczna to pozytywny bodziec w trakcie leczenia raka piersi

Fizjoterapeuta wskazywał również na rokownicze znaczenie kondycji fizycznej pacjentek przed czekającym je leczeniem.

– Im jesteśmy lepiej fizycznie przygotowani do operacji, im mamy lepszą wydolność oddechową, tym mniejsze ryzyko powikłań okołooperacyjnych — zaznaczył dr hab. Sławomir Marszałek.

Leczenie onkologiczne obniża jakość życia chorego. Dochodzi do dysfunkcji narządu ruchu, zaburzeń neurologicznych, hipokinezji, zaburzeń psychosomatycznych. Nie bez znaczenia jest także kardiotoksyczność samej terapii.

– Do tej pory uważano, że wzmożona aktywność fizyczna w trakcie leczenia onkologicznego jest przeciwwskazana z uwagi na możliwość dodatkowego obciążenia organizmu i narażenia go na stres, a tym samym gorsze efekty leczenia. Z tego też powodu zalecano chorym w trakcie, jak i po leczeniu onkologicznym oszczędzający tryb życia. Obecnie jednak zwiększa się liczba doniesień, które potwierdzają pozytywny wpływ wzmożonej aktywności fizycznej na chorych leczonych onkologicznie — podkreślił mgr Maciej Górecki z Zakładu Fizjoterapii Onkologicznej Wielkopolskiego Centrum Onkologii.

Wśród korzyści wynikających z takiej aktywności wymienić można: wzrost wydolności tlenowej (VO2 max), poprawę samopoczucia, lepsze postrzeganie siebie, zmniejszenie napięcia mięśniowego, dolegliwości bólowych i poziomu zmęczenia, tak często zgłaszanego przez chorych na raka. Ponadto zmniejsza się prawdopodobieństwo rozwoju żylnej choroby zakrzepowo-zatorowej, obniża skurczowe i rozkurczowe ciśnienie krwi i poprawia profil lipidowy (dochodzi do wzrostu HDL i obniżenia stężenia trójglicerydów). Następuje również obniżenie stężenia hormonów płciowych, poziomu CRP i regulacja układu immunologicznego. Aktywność fizyczna w trakcie leczenia onkologicznego pozwala także na szybszy powrót do sprawności.

Rak piersi a aktywność fizyczna. Indywidualny plan określają specjaliści

Na pytanie, jaką aktywność fizyczną może podjąć chora na raka piersi w trakcie leczenia, powinien odpowiedzieć interdyscyplinarny zespół specjalistów. Psycholog oceni potrzeby chorej, kardioonkolog dokona stratyfikacji zdarzeń niepożądanych, a fizjoterapeuta określi możliwości chorej i zaplanowuje cele.

– Dopiero na podstawie tych informacji można zaproponować personalizowaną fizjoterapię oraz aktywność fizyczną, w tym uczestnictwo w sporcie rekreacyjnym — zaznaczył mgr Maciej Górecki.

Według niego, czas powrotu do sprawności i rodzaj aktywności fizycznej, jaką będzie mogła podjąć pacjentka, różni się w zależności od rodzaju zastosowanego leczenia. W przypadku leczenia ogólnoustrojowego, chemioterapii, ważny jest aspekt kardiotoksyczności. Jednak onkolog jest w stanie przewidzieć, jaki wpływ będzie miało leczenie na pacjenta i także u chorego ze współistniejącymi schorzeniami układu krążenia można zaplanować aktywność fizyczną.

Jeśli u chorej zastosowano leczenie chirurgiczne, o jej powrocie do oczekiwanej sprawności decydują chirurg z fizjoterapeutą. Jednak zgodnie z rekomendacjami Association of Breast Surgery, w przypadku mastektomii, jak i zabiegów oszczędzających ten powrót nie powinien trwać dłużej niż 2-4 tygodnie. Jedynie w przypadku zabiegów odtwórczych powrót do pełnej aktywności fizycznej może trwać trochę dłużej, bo od 4 do 12 tygodni.

Gdy u chorej zastosowana była radioterapia, fizjoterapeuta i radioterapeuta przed rekomendacją rodzaju aktywności fizycznej powinni ocenić ograniczenia wynikające z wcześniejszego leczenia (m.in. zmiany popromienne czy aspekty kardiologiczne).

Aktywność fizyczna zmniejsza ryzyko nawrotu raka piersi

Naukowcy ustalili też³, że konsekwentne spełnianie rekomendacji dotyczących aktywności fizycznej po leczeniu onkologicznym wiązało się ze statystycznie istotnym zmniejszeniem ryzyka nawrotu raka piersi i śmiertelności z jego powodu.

– Nawet niewielka aktywność fizyczna jest związana z poprawą całkowitego przeżycia i jest lepsza od bezczynności — podkreślił dr hab. Sławomir Marszałek. Aktualne zalecenia dotyczące wskazanej dla nich aktywności fizycznej obejmują:

150-300 minut tygodniowo rekreacyjnej aktywności fizycznej o umiarkowanej intensywności

lub co najmniej:

3 dni w tygodniu 30 minut ćwiczeń aerobowych o umiarkowanej intensywności.

W ocenie specjalisty, w przyszłości potrzebne będzie prowadzenie dalszych badań, wyjaśniających mechanizmy fizjologiczne pozytywnego wpływu aktywności fizycznej na większą przeżywalność osób, które były leczone z powodu raka piersi.

*1 MET odpowiada przeciętnemu wydatkowi energetycznemu podczas pozostawania w spoczynku (w pozycji siedzącej).

Piśmiennictwo:

Chen X., Wang Q., Zhang Y., Xie Q., Tan X.: Physical Activity and Risk of Breast Cancer: A Meta-Analysis of 38 Cohort Studies in 45 Study Reports. Value Health 2019, Jan; 22(1): 104-128.
Neilson H.K, Farris M.S., Stone C.R., Vaska M.M., Brenner D.R., Friedenreich C.M.: Moderate-vigorous recreational physical activity and breast cancer risk, stratified by menopause status: a systematic review and meta-analysis. Menopause 2017, Mar; 24(3): 322-344.
Cannioto R.A., Hutson A., Dighe S., McCann W., McCann S.E., Zirpoli G.R., et al.: Physical Activity Before, During, and After Chemotherapy for High-Risk Breast Cancer: Relationships With Survival. J. Natl. Cancer Inst. 2021, Jan 4; 113(1): 54-63.

Na podstawie wykładów wygłoszonych podczas II Konferencji Rak Piersi u Młodych Kobiet, zorganizowanej przez Wielkopolskie Centrum Onkologii (maj 2021).

Monika Majewska