Branża zarządzania wierzytelnościami wspólnym głosem w korona-kryzysie. Ruszyło Forum Płatnicze

18 listopada 2020 r. odbyło się Forum Płatnicze – wydarzenie online oraz platforma wymiany doświadczeń i wiedzy, dająca możliwość budowania długoterminowych relacji między podmiotami branży zarządzania wierzytelnościami (także z sektorów powiązanych z windykacją), a regulatorem kształtującym rzeczywistość prawną w naszym kraju. Wśród zaproszonych gości znaleźli się przedstawiciele urzędów centralnych (Ministerstwo Sprawiedliwości), firm z sektora finansowego: Intrum, Kaczmarski Inkasso, EOS KSI, Best S.A., RK Legal, Krajowy Rejestr Długów, mBank i organizacji samorządowych tj. Krajowa Rada Komornicza, Związek Przedsiębiorstw Finansowych w Polsce, Konfederacja Lewiatan oraz przedstawiciele elektronicznego sądu arbitrażowego Stowarzyszenia Notariuszy RP Ultima Ratio.

Takie spotkania mają kluczowe znaczenie nie tylko dla podmiotów z branży, ale szczególnie dla tych, na których zmiany w prawie wpływają bezpośrednio, czyli chodzi o zadłużone jednostki i przedsiębiorców walczących z zatorami płatniczymi. – Mając na uwadze ten fakt, rozpoczęliśmy cykl spotkań pn. Forum Płatnicze. Tematem pierwszego z serii zaplanowanych wydarzeń był „Covid-19 & Regulacje”. Uczestnicy dyskutowali o tym, w jaki sposób pandemia koronawirusa wpłynęła na Sądownictwo, Upadłości i Egzekucję Komorniczą, czyli na obszary, które są związane z odzyskiwaniem należności – zaznacza Krzysztof Krauze, Prezes Intrum, organizator wydarzenia.

Sądownictwo w czasie korona-kryzysu: czy sądy są przygotowane na obsługę większej ilości spraw podczas i po ustaniu pandemii?

W obszarze sądownictwa, główną kwestią dyskutowaną przez uczestników spotkania była próba odpowiedzi na pytanie, jakie rozwiązania można byłoby wdrożyć, by rozwiązać problem zatorów w sądach, spowodowanych napływem dużej liczby spraw, na co bezpośredni wpływ ma kryzys wywołany pandemią Covid-19. Maciej Klonowski, Sędzia i Naczelnik Wydziału Prawa Cywilnego Departamentu Legislacji PC w Ministerstwie Sprawiedliwości zaznaczył, że rozwiązanie tej kwestii nie leży w gestii MS, ponieważ resort posiada zewnętrzny nadzór administracyjny nad sądami, a wszelkie pomysły związane z opisanym problemem, aby zostały wdrożone, powinny przejść drogę legislacyjną.

Oddzielną kwestią było pytanie o to, czy w kontekście zapisów Tarcz Antykryzysowych, które wpłynęły negatywnie na procesowanie spraw w sądach, (wymieniać można m.in.: zakaz wykonywania licytacji z nieruchomości, wstrzymanie wielu terminów toczących się spraw, okresu przedawnienia czy inne kwestie, które wiązałyby się z czynnościami procesowymi), w Ministerstwie Sprawiedliwości są planowane projekty, które zmieniłyby tę sytuację.

Maciej Klonowski: – Ministerstwo zaproponowało dwa projekty zmian. Jeden z nich dotyczy usprawnienia procesowania spraw sądowych w pandemii. Drugi projekt to kontynuacja zmian, które zostały wprowadzone w ubiegłym roku w zakresie procedury cywilnej. Jest to duży projekt obejmujący postępowania cywilne. W naszej opinii oba rozwiązania będą miały pozytywny efekt w postaci przyspieszenia działania sądów. W przypadku ograniczeń w egzekucji, co jest bezpośrednim skutkiem pandemii, a następnie wprowadzenia Tarcz Antykryzysowych, najważniejsze jest zachowanie płynności działania sądów, obecnego tempa prac, póki pandemia się nie skończy.

Urszula Rybszleger, Radca Prawny, Best S.A. zaznaczyła, że ograniczenie licytacji z nieruchomości jest znacznym problemem dla branży zarządzania wierzytelnościami, ponieważ obecnie spora cześć licytacji nie może się odbywać. Interpretacja przepisów przejściowych, jak i zapisów Tarcz Antykryzysowych, które funkcjonują już bez przepisów przejściowych, uniemożliwiają zaspokajanie wierzycieli, a warto przypomnieć, że ich głównym celem w omawianym obszarze miało być „jedynie” ograniczenie eksmisji. – Przede wszystkim chodzi tu o par. 5 art. 952 (1) tzw. specustawy. Koncepcja jest słuszna, jednak interpretacja prawa prowadzi do ograniczeń. Jeżeli chodzi o egzekucję z wynagrodzenia, to podniesiono propozycję, by wynagrodzenie minimalne także podlegało egzekucji z uwagi na to, że w ostatnich latach ono sukcesywnie rosło. Jednak te rozwiązania nie są optymalne i nie pomagają biznesowi uniknąć kryzysu w pandemii – dodaje Urszula Rybszleger, Radca Prawny, Best S.A.

Cyfryzacja postępowań sądowych jest konieczna

Według Piotra Gajdy, Radcy Prawnego, Członka Zarządu Intrum Sp. z o.o., istnieje wielka potrzeba usprawnienia pracy sądów w obecnej rzeczywistości, ponieważ zdalne procesowanie spraw przez sądy nie sprawdziło się. W tej formule odbywa się z powodzeniem jedynie ok. 10% spraw. Rozwiązaniem, które pomoże teraz i w przyszłości, jest cyfryzacja sądów i postępowań. W procedurach cywilnych jest możliwość, by rozstrzygać sprawy za pośrednictwem systemu teleinformatycznego. Sądownictwo powinno przejąć takie nastawienie, ponieważ nieprzyspieszenie działania będzie prowadzić do jeszcze większych zatorów w pracach sądów. Ustawa o doręczeniach elektronicznych także mogłaby rozwiązać te problemy.

Przedstawiciele MS (Departament Legislacji Prawa Cywilnego) obecni na spotkaniu, przyznali, że cyfryzacja akt jest konieczna, jak również elektroniczne biura podawcze i elektroniczny obieg poczty. Departament informatyzacji Rejestrów Sądowych MS od pewnego czasu pracuje nad tymi rozwiązaniami, ale ich wdrożenie wymaga czasu. Kolejną szansą na pozytywne zmiany byłby rozwój narzędzia istniejącego w obszarze odzyskiwania należności, jakim jest EPU, chociaż ono także posiada swoje „wewnętrzne problemy”, np. brak jednorodnego orzecznictwa. Warto również przyjrzeć się innym działającym już rozwiązaniom, np. elektronicznemu sądowi arbitrażowemu. 

Robert Szczepanek: – Ultima Ratio już korzysta z najnowszych, światowych rozwiązań w dziedzinie sądownictwa online. W ramach jednego systemu IT zintegrowane zostały bowiem zarówno elektroniczne akta, jak i elektroniczne doręczenia. Czynności stron i arbitra wspierane są dodatkowo przez takie rozwiązania, jak choćby czat sprawy czy wirtualni asystenci, pomagający zarówno stronom, jak i arbitrom przygotowywać pisma czy orzeczenia. Co ważne, wszystko to udało się zaprojektować w ramach jednego, niezwykle prostego i intuicyjnego systemu. Dzięki temu, strony mogą dokonywać czynności i prezentować multimedialny materiał dowodowy 24 godziny na dobę z dowolnego miejsca na świecie,  a nawet skomplikowane sprawy gospodarcze trwają średnio zaledwie 17 dni.

Andrzej Trela, Konfederacja Lewiatan: – Członkowie naszej organizacji, przedsiębiorcy, także zwracają uwagę na przewlekłość postępowań sądowych. W tej kwestii mogłyby pomóc e-doręczenia, które niestety obejmą sądownictwo dopiero od 2029 r. Są już podobne rozwiązania, które działają w innych obszarach, przykład: serwisy transakcyjne banku: jest możliwość korzystania przez system z ePUAP-u, elektronicznego wypełnienia wniosków i przesyłania dokumentów do urzędów. Doręczenia sądowe też mogłyby być dostarczane w ten sposób.

Na co zwracać uwagę, dokonując w Polsce informatycznej rewolucji w „sądownictwie”?  W Holandii proces cyfryzacji sądów nie udał się, bo chciano zreformować istniejące systemy, zamiast zbudować system od nowa, który wprowadziłby nową jakość. Prowadzenie cyfrowych akt to konieczność, inaczej doręczenie mailowe nie będzie efektywnym narzędziem.

Uczestnicy Forum Płatniczego przyznali, że pełna cyfryzacja postępowań sądowych nie będzie jeszcze długo możliwa w naszym kraju. Nie można bowiem pomijać osób, które są wykluczone cyfrowo. Cyfryzacja postępowań powinna w pierwszej kolejności objąć sprawy gospodarcze, które są „jednorodne” i w ich przypadku cyfrowe rozwiązanie w oparciu o cyfrowe akta może najszybciej zadziałać.

Jakub Kostecki, Prezes Zarządu Kaczmarski Inkasso Sp. z o.o. i Wiceprezes Zarządu KRD BIG SA: Zwrócił uwagę na konieczność zwiększenia kontroli postanowień wydawanych przez referendarzy w ramach Elektronicznego Postępowania Upominawczego. Niestety dość częstą praktyką jest wydawanie różnych orzeczeń w identycznych sprawach. Sędzia Maciej Klonowski potwierdził, że w Ministerstwie Sprawiedliwości ten temat jest już znany.

Wspomniany wcześniej problem, czyli brak jednorodności orzecznictwa (wydawanie przez orzecznika odmiennych decyzji w podobnych, a nawet w takich samych sprawach) dałoby się rozwiązać przy pełnej cyfryzacji postępowań, w systemie, który bazowałby na big data i korzystałby z algorytmów uczenia maszynowego: każda sprawa traktowana jest jak ciąg faktów – tworzenie logicznych schematów, które dają się klasyfikować, i z których można wyciągnąć statystyki. Dostęp do nich mieliby sędziowie, a system podpowiadałby, czy w danych przypadkach należałoby wprowadzić nakaz zapłaty. W dyskusji podkreślono jednocześnie, że takie rozwiązanie nie powinno ograniczać samodzielności i niezawisłości orzeczników, tylko eliminować sytuację, że ta sama osoba w podobnych sprawach może w odmienny sposób postanawiać o zakończeniu sprawy.

Jakub Kostecki zwrócił również uwagę na kwestię uregulowania kosztów doręczeń, które są prowadzone przez komorników, ponieważ praktyka poszczególnych kancelarii jest różna i wierzyciel nie ma pewności, jakimi kosztami zostanie ostatecznie obciążony. W kwestii doręczeń Sędzia Maciej Klonowski dopowiedział, że nie ma obecnie możliwości by urzeczywistnił się pomysł stworzenia rejestru adresów do doręczeń. Kolejnym wątkiem poruszonym przez Jakuba Kosteckiego był postulat, aby korespondencja wysłana do jednoosobowej działalności gospodarczej na adres zgłoszony w CEDiG miała skutek fikcji doręczenia. W obowiązujących przepisach ta kwestia została uregulowana dla podmiotów podlegających wpisowi do KRS. Przedstawiciele Ministerstwa Sprawiedliwości potwierdzili, że taka poprawka powinna być wprowadzona w najbliższym czasie.

Sławomir Szynalik, Krajowa Rada Komornicza: – Przewiduje się, że w postępowaniach dotyczących egzekucji, akta elektroniczne uda się wdrożyć w ciągu roku, dwóch i w oparciu o nie będą mogły działać kancelarie. Ważny jest również portal elektronicznych licytacji ruchomości i nieruchomości uproszczonych (są plany, by w system wdrożyć również nieruchomości zwykłe), który udało się uruchomić przy pomocy MS. Ma on przyczynić się do większej ściągalności.

Doręczanie pism procesowych i dostęp do rejestrów danych

Uczestnicy Forum w temacie doręczania pism procesowych osobom fizycznym zwrócili uwagę na dostęp do rejestrów publicznych, by uczynić cały proces bardziej efektywnym.

Rozwiązania nad którymi pracuje MS, porządkują kwestię doręczeń. KPC precyzuje tryb doręczeń komorniczych, ale również określa następstwa świadomego, bądź też nie uchylania się podjęcia przez stronę pisma z sądu podwójnie awizowanego, jeżeli adres jest poprawny. Wtedy uznawałoby się, że już pierwsze doręczenie przez Pocztę było udane, a nie dopiero to następne, dokonane perz komornika po zweryfikowaniu adresu.

Z kolei Urszula Rybszleger, Radca Prawny, Best S.A., przyznała, że pomocny byłby dostęp do obecnego rejestru PESEL w sytuacji okazania uzasadnienia przez radcę prawnego lub adwokata. Umożliwiłoby to procedowanie wielu spraw, pomoc dla sądu w odręczaniu pism procesowych. W obecnej sytuacji nie ma możliwości wdrożenia takiego narzędzia ze względu na dyrektywę RODO, jednak jest szansa na to, by dostęp do tej bazy mogłyby mieć BIG-i i pośredniczyć w procesie udostępniania danych. Ważna byłaby w tym przypadku współpraca z Prezesem Rady Ministrów (Premierem), Mateuszem Morawieckim, który przejął dotychczasowe kompetencje Ministerstwa Cyfryzacji.

Co pandemia zmieniła w obszarze egzekucji i upadłości?

Statystyki za I półrocze 2020 r. nie napawają optymizmem: mamy do czynienia ze spadkiem na poziomie 30% w przypadku egzekucji z rachunku i 50% spadek z egzekucji z nieruchomości. Podczas spotkania dyskutowano więc o tym, czy można liczyć na zmiany w prawie, które zmienią ten stan rzeczy i w praktyce ułatwią pracę komorników sądowych.

W tym momencie, kiedy mamy do czynienia z tzw. drugą falą Covid-19, Rząd nie planuje rozwiązań, by zdjąć pewne obostrzenia związane z egzekucją (np. kwestia kwoty wolnej od zajęcia, zakaz licytacji) zapisane w tzw. specustawie. Ta postawa mogłaby być zmieniona np. przez zasilenie MS danymi mówiącymi o tym, jak bardzo spadła efektowność egzekucji.

Jak wygląda praca komorników i kwestia egzekucji w czasie pandemii? Widać duży spadek w egzekucjach z nieruchomości i problemy przeprowadzania licytacji z nieruchomości – licytacje są odwoływane ze względu na brak możliwości przeprowadzenia ich w sądzie. Rozwiązaniem byłoby rozszerzenie możliwości oferowanych w ramach egzekucji elektronicznych. Czy kolejnym rozwiązywaniem mogłoby być również wrócenie do poprzednich ustaleń (sprzed nowelizacji ustawy o komornikach sądowych), czyli możliwości dowolnego wyboru przez wierzyciela komornika na terenie całego kraju?

Jak zaznaczył Krzysztof Krauze, Prezes Intrum, skuteczność działań komornika rewirowego jest mniejsza niż skuteczność komornika obsługującego dużą ilość wniosków wierzycieli masowych z większym zapleczem zasobowym, więc wrócenie do poprzednich rozwiązań byłoby pożądane. Wynika to w głównej mierze faktu, że firmy windykacyjne, takie jak Intrum, muszą pracować z komornikami w całej Polsce i z innego sposobu procesowania spraw w obecnej sytuacji – doszła kwestia wzrostu kosztów doręczeń i całego procesu egzekucyjnego (kwestia reegzekucji). MS nie planuje powrotu do poprzednich rozwiązań (swobodny wybór komornika na terenie apelacji), ale trwają prace nad miernikiem skuteczności działań komorników. Obecny miernik tejże skuteczności nie jest miernikiem właściwym dla wszystkich rodzajów spraw egzekucyjnych, dlatego w planach proponowane jest alternatywne kryterium skuteczności kwotowej.

Podniesiona została również kwestia elektronicznej wymiany informacji między komornikami, a wierzycielami.

W tym obszarze system dotyczący elektronicznego prowadzenia akt planowany jest na styczeń 2021 r. Wprowadzonym rozwiązaniem będzie również prowadzenie elektronicznego kontaktu przez komornika z osobą widniejącą w rejestrze osób zadłużonych. Oddzielnie prowadzone są prace nad rozwiązaniem w ramach KPC, które pozwala na wymianę mailowej korespondenci między komornikiem, a wierzycielem.

PODSUMOWANIE: jak usprawnić działanie wierzycieli i komorników w korona-kryzysie?

Przedstawiciele resortu sprawiedliwości przyznali, że w naszym kraju istnieją przepisy, które wsparłyby działanie komorników i proces odzyskiwania należności dla wierzycieli (pierwotnych i wtórnych), jednak brak jest narzędzi, by je egzekwować w praktyce. Szczególnie należałoby wprowadzić rozwiązania w zakresie cyfryzacji:

• elektroniczne akta sądowe,
• sposoby komunikacji online,
• wprowadzenie Krajowego Rejestru Zadłużonych.

Ważna jest również perspektywa trzeciej strony, czyli regulatora. Interesy wierzycieli, komorników oraz regulatora kształtującego prawo w naszym kraju są zbieżne, jeżeli chodzi o skuteczność egzekucji. Wszystkie strony zauważają chociażby fakt, że przez powiązanie kwot wolnych od zajęcia na rachunku bankowym i minimalnego wynagrodzenia za pracę, z roku na rok spada skuteczność egzekucji. Należałoby te kwestie rozdzielić.

Niezmiernie cieszy fakt, że wszyscy uczestnicy wydarzenia byli zgodni, iż takie spotkania jak Forum Płatnicze są niezwykle cenne, ponieważ MS ma wgląd w problemy wierzycieli, firm windykacyjnych. Są to cenne informacje, których z wiadomych względów, nie mogą przekazać np. sędziowie.

Najważniejszym postulatem spotkania jest chęć powołania zespołu roboczego przy współpracy z Krajową Radą Komorniczą i Ministerstwem Sprawiedliwości, który zastanowiłby się nad tym, jak pomóc wierzycielom i komornikom w obecnej sytuacji, w korona-rzeczywistości. Trzeba znaleźć rozwiązanie systemowe, z obszaru cyfryzacji, które pozwoli obu stronom działać wspólnie nad sprawami, informować się wzajemnie, jakie są postępy w toku postępowania, ustalić, kiedy nie warto kontynuować postępowania (kwestia bardzo ważna w przypadku wierzycieli wtórnych, którzy dużo zainwestowali w zakup portfeli).

Postulowane jest również wprowadzenie nowego rozwiązania w porozumieniu z MS – tzw. uproszczonej egzekucji (w tym także umarzania postępowań), która usprawniłaby nie tylko działania na linii komornik – wierzyciel, ale odzyskiwanie należności w ogóle – zestaw określonych dwóch, trzech czynności, które pozwoliłoby na efektywne procesowanie spraw.