Między zabawą a sztuką – raport z badania preferencji i wyborów opiekunów odnośnie kultury dla dzieci

Między zabawą a sztuką – komentarz do raportu z badania

GfK Polonia na zamówienie i we współpracy z Narodowym Centrum Kultury, w odpowiedzi na potrzeby środowiska twórców kultury adresowanej do dzieci, przygotowała raport dotyczący preferencji i wyborów opiekunów odnośnie kultury dla dzieci. Raport powstał w wyniku kompleksowego projektu badawczego, obejmującego między innymi wielopokoleniowe, rodzinne wywiady etnograficzne, podczas których zebrany został również, uwzględniony w raporcie, materiał wizualny – zdjęcia posiadanych przez dzieci zabawek i książek.

Raport „Między zabawą a sztuką. Wybory kulturalne opiekunów dzieci” został udostępniony przez Narodowe Centrum Kultury (link:http://nck.pl/projekty-badawcze-nck/318880-miedzy-zabawa-a-sztuka-wybory-kulturalne-opiekunow-dzieci/).

W badaniu uwidoczniły się przekonania, postawy i wartości stojące za wyborami rodziców, które stanowią wyzwanie dla podmiotów zajmujących się (niemasową) kulturą dla dzieci. Niewątpliwie potrzebne jest uświadamianie i edukowanie rodziców, którzy z powodu braku kapitału kulturowego (kompetencji i wiedzy) nie potrafią zapewnić dzieciom odpowiedniej stymulacji i edukacji w kontekście kultury i sztuki. Wybierane przez nich wytwory i wydarzenia dla dzieci cechuje zazwyczaj niska wartość artystyczna.
Okazuje się, że rodzice w dużej mierze kupują dzieciom to, co wybierają one same. Panuje przekonanie, zgodne z popularnym dyskursem psychologicznym, że dziecko wie, co dla niego najlepsze i zdolne jest do samodzielnego podejmowania decyzji. Z tego względu reklama wytworów kultury masowej skierowana do dzieci, mimo że sama w sobie nie budzi sympatii rodziców, jest niezwykle skuteczna.
Rodzice przekonani są, że kupowane przez nich zabawki i książki, a także wydarzenia, jakie wybierają dla swoich dzieci, powinny budzić u dzieci jedynie pozytywne emocje i cieszyć je. Wybierają więc dla dzieci to, co „kolorowe”, „wesołe”, „miłe”. Te trzy określenia to słowa klucze do zrozumienia, jaka powinna być według rodziców kultura dla dzieci. Widzimy jak rodzice próbują odizolować swoje dzieci od trudnych aspektów rzeczywistość, co nazwać można bezrefleksyjnymi próbami zamknięcia ich w „cukierkowym świecie”. Estetyczne wybory rodziców również wskazują na ich sympatię dla estetyki z mainstreamowych, „cukierkowych” bajek dla dzieci.
Oprócz radości rodzice chcą zapewnić swoim dzieciom – poprzez wybierane zabawki, książki, wydarzenia i zajęcia – sukces edukacyjny, który doprowadzić ma do sukcesu zawodowego. Rodzice wybierają więc chętnie z oferty dla dzieci to, co uznają za edukacyjne. W tym wypadku zaś „edukacyjne” oznacza rozwijające umiejętności i wiedzę następnie sprawdzaną i ocenianą w szkole. Rodzice z zadowoleniem wskazują na obecność, wśród posiadanych przedmiotów, zabawek edukacyjnych i mówią o konieczności wysyłania dzieci na zajęcia z angielskiego. To więc, co charakteryzuje wytwory wybierane przez rodziców, to ich użyteczność w kontekście edukacji. Decyzje i postawy rodziców uwidaczniają ich aspiracje.
W efekcie, kiedy podmiotem wybierającym wytwory kultury z oferty dla dzieci jest samo dziecko, najczęściej sięga ono po to, co jest popularne – masowe, reklamowe bądź związane bezpośrednio z komercyjnymi produkcjami filmowymi dla dzieci, których reklamy są wszechobecne i kreują swoiste mody. Z relacji rodziców wynika, że nie sposób nie iść z dzieckiem do kina na tego typu produkcje, dzieci „ciągną” na nie rodziców „siłą”. Kiedy zaś decyzję podejmuje sam rodzic, nie kierując się zdaniem dziecka, co zdarza się rzadko, również stara się on uwzględnić zainteresowania podopiecznego, dodając do tego komponent użyteczności (edukacyjności) i infantylności („kolorowe”, „wesołe”, „miłe”).
Innym ważnym wnioskiem z badania, jest obserwacja, iż rodzice nie potrafią rozpoznać wartości artystycznej i korzyści płynących z uczestnictwa w kulturze. Edukacja kulturalna niezwykle często jest przez nich sprowadzana do przekazywania norm zachowania. Dziecko w ich przekonaniu powinno uczestniczyć w kulturze, aby zapoznać się z zasadami panującymi w różnych instytucjach. Co tłumaczy, czemu jedną wizytę w teatrze można uznać za wystarczającą. Drugą korzyścią z uczestnictwa w kulturze może być również przyjemne spędzenie czasu, co jednak nie jest przypisane „z natury” do instytucji takich jak teatr czy filharmonia. Inne korzyści z uczestnictwa w kulturze pozostają niezauważone. Dla porównania, w ramach badania przeprowadzono również wywiady grupowe z nauczycielami, którzy bez problemu nazywali i wymieniali benefity z uczestnictwa w kulturze takie jak: rozbudzanie ciekawości, budowanie wrażliwości, pobudzanie kreatywności, umacnianie otwartości, korzystny wpływ na funkcjonowanie społeczne dzieci.
Wyniki badania pokazują, w jak nieprzyjaznym środowisku działają twórcy wartościowej kultury dla dzieci, która nie jest ani infantylna, ani masowa. Rodzice nie mają motywacji do poszukiwania jej, ponieważ nie rozpoznają jej wartości i płynących z niej korzyści. W konsekwencji wartościowa kultura dla dzieci ma ograniczony krąg świadomych odbiorców – jedynie niewielka część społeczeństwa korzysta z wartościowej kultury dla dzieci. Pozostałe dzieci nie otrzymują odpowiedniej edukacji kulturalnej w domu. Oglądają bajki, czytają książki i bawią się przedmiotami, które nie budują wrażliwości i otwartości.

O autorce
Agata Kępińska, Researcher
Pracuje w dziale badań jakościowych, specjalizuje się w badaniach lifestylowych i społecznych. Przed rozpoczęciem pracy w instytucie GfK, zajmowała się badaniami społecznymi w jednostkach badawczych Uniwersytetu Warszawskiego. Współpracowała również z Pracownią Badań i Innowacji Społecznych STOCZNIA. Jako freelancer realizowała badania ewaluacyjne z wykorzystaniem metod etnograficznych i założeń action research.