Niebezpieczne „uproszczenia” prawa środowiskowego

Niebezpieczne „uproszczenia” prawa środowiskowego 

Propozycja zmiany przepisów UE osłabia prawo środowiskowe chroniące Polki i Polaków oraz grozi zwiększeniem zagrożeń dla zdrowia publicznego. 

10 grudnia 2025 r. Komisja Europejska opublikowała propozycje zmian prawa unijnego - a więc również Polskiego - nowy pakiet środowiskowy (tzw. Omnibus) oraz pakiet dotyczący sieci energetycznych (Grids Package), który zawiera projekt dyrektywy w sprawie przyspieszenia rozwoju energii odnawialnej (Renewable Acceleration Directive) [1]. “Omnibus środowiskowy” to projekt niekorzystnych zmian prawa obowiązującego przez dziesięciolecia w Polsce, które chroni nasze środowisko.  

Omnibus środowiskowy ma w założeniu upraszczać prawo i zmniejszać obciążenia administracyjne dla przedsiębiorstw. Jednak zaproponowane zmiany zagrażają ochronie przyrody i zdrowia ludzi’. – mówi Dariusz Gatkowski, Doradca Zarządu Fundacji WWF Polska ds. Bioróżnorodności.

Przedłożone -  mimo apelu 200 000 obywateli UE [2] - propozycje, stanowią część szerszego procesu zmierzającego do ograniczenia ambicji prawa chroniącego nasze środowisko. Wcześniej mieliśmy do czynienia m.in. z możliwością ograniczenia ochrony przed chemikaliami i pestycydami [3], zwiększającą ryzyko zanieczyszczenia naszego środowiska oraz z osłabieniem unijnego rozporządzenia w sprawie wylesiania (EUDR) [4].  

Ekonomiczne i zdrowotne skutki osłabienia przepisów 

Nieodpowiednie wdrożenie prawa środowiskowego UE pociąga za sobą koszty związane m.in. z utratą życia, chorobami oraz związaną z nimi opieką zdrowotną, oczyszczaniem środowiska. Co najważniejsze, koszt wdrożenia środowiskowego prawa UE jest znacznie niższy niż koszt niewdrożenia. Zgodnie z szacunkami Komisji, nieodpowiednie wdrożenie przepisów dotyczących ochrony środowiska kosztuje Europę już około 180 mld euro [5]. 

Rzekome „oszczędności” związane z mniejszymi wymaganiami środowiskowymi, pomijają znacznie wyższe koszty zanieczyszczenia środowiska, degradacji ekosystemów i katastrof klimatycznych. Od środowiska zależy nasze życie i zdrowie, rozwój społeczny i gospodarczy. Kładzenie na szali naszego dobrostanu to podcinanie gałęzi, na której siedzimy – mówi Dariusz Gatkowski.

Omnibus stanowi poważne zagrożenie dla europejskich ekosystemów i zdrowia publicznego:   

• Większe zanieczyszczenie przemysłowe i chemiczne: osłabienie dyrektywy w sprawie emisji przemysłowych [6] i usunięcie bazy danych SCIP (ang. Substances of Concern In Products), co zagraża ambicjom UE w zakresie gospodarki o obiegu zamkniętym [7], pozwala na dłuższe utrzymywanie się zanieczyszczeń przemysłowych, narażając społeczności na szkodliwe emisje, którym można zapobiec, oraz zwiększając narażenie ludzi na działanie toksycznych substancji chemicznych. 

• Niebezpieczeństwo dla rzek: Ogłoszony przegląd i osłabienie ramowej dyrektywy wodnej [8] jest bardzo niepokojące. Ekosystemy słodkowodne są już w krytycznym stanie, a dalsze ich niszczenie zmniejszy ich już ograniczoną zdolność do ochrony nas przed katastrofami klimatycznymi. Zasadniczo jest to prezent dla sektora przemysłowego, który wiąże się z ogromnymi kosztami dla ludzi i przyrody.  

• Dodatkowy „stres” dla różnorodności biologicznej: Zaproponowanie „stress testu” dla dyrektywy ptasiej i siedliskowej [9] jest oderwane od trwającego kryzysu różnorodności biologicznej. Zdrowe ekosystemy mają kluczowe znaczenie dla walki ze zmianami klimatu, jednak Komisja Europejska wydaje się to pomijać, ignorując ostrzeżenia naukowe. [10] 

Zdrowie obywateli Europy jest poważnie zagrożone. Chociaż kilka potężnych gałęzi przemysłu odniesie korzyści, osłabienie przepisów środowiskowych to poważne ryzyko zwiększenia narażenia na działanie toksycznych substancji chemicznych, pogorszenia jakość powietrza i wody. Te zmiany zmniejszają zabezpieczenia chroniące przed rakiem, chorobami układu oddechowego i szkodami środowiskowymi. Powinniśmy iść w innym kierunku, zwiększania ochrony środowiska i dbałości o człowieka, bez robienia prezentów dla sektora przemysłu. 

Nowe regulacje mogą spowolnić transformację, zamiast przyspieszyć?  

Nowy pakiet regulacji dotyczących europejskich sieci elektroenergetycznych (EU Grids Package) również powoduje niekorzystne zmiany środowiskowe poprzez zasadniczą zmianę sposobu zatwierdzania projektów energetycznych. Elementy zawarte w propozycjach dotyczących wydawania zezwoleń [11] mogą spowodować: 

• Niepewność prawną: zamiast faktycznie przyspieszyć przejście na energię odnawialną poprzez wdrożenie istniejących przepisów, wprowadzają one skomplikowaną mieszankę niejasnych wymagań i nieprecyzyjnej terminologii, łatwą do nadużycia i niezgodną z istniejącymi procedurami oceny oddziaływania na środowisko. Nieuchronnie może to doprowadzić to do źle zaplanowanych projektów, konfliktów z dziką przyrodą i oporu ze strony lokalnych społeczności. 

• Brak elastyczności: sztywne przepisy ograniczyłyby swobodę państw członkowskich w realizacji celów dotyczących energii odnawialnej. 

• Osłabienie ochrony środowiska: dyrektywa podważa przepisy dotyczące ochrony środowiska, umożliwiając większej liczbie projektów ominięcie zabezpieczeń środowiskowych. Naraża to obszary cenne przyrodniczo, takie jak obszaru Natura 2000 lub swobodnie płynące rzeki, na większe ryzyko. 

Trudno powiedzieć, aby propozycje te służyły przyspieszeniu rozwoju zielonej energii odnawialnej. Bez mądrego, ostrożnego i odważnego planowania oraz przestrzegania potrzeb ludzi i przyrody rozwój ten może być chaotyczny i zmniejszać korzyści z rozwoju OZE – Marcin Kowalczyk, Starszy Specjalista ds. Polityki Klimatycznej Fundacji WWF Polska

Wdrożenie tych przepisów naraża nas na ryzyko dalszej degradacji przyrody. Chcemy, aby UE była miejscem, które dba o ludzi i przyrodę bardziej niż o grupy interesu, które odniosą z rozbrajania prawa środowiskowego korzyści. Propozycję Komisji Europejskiej musi zaakceptować Parlament UE oraz kraje członkowskie. Apelujemy do posłów i posłanek Parlamentu Europejskiego oraz polskiego rządu o odrzucenie Omnibusa w brzmieniu zaproponowanym przez Komisje Europejską i zapewnieniu stosownej ochrony przyrody i zdrowia ludzi– w konsultacji z organizacjami społecznymi i organami odpowiedzialnymi za ochronę przyrody. 

Przypisy: 

[1] Omnibus środowiskowy: https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/en/ip_25_2997  

Pakiet regulacji dotyczących europejskich sieci elektroenergetycznych (European Grids Package): https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/en/ip_25_2945   

[2] Więcej informacji na temat 200 000 wiadomości od obywateli można znaleźć tutaj: https://handsoffnature.eu/news/hands-off-nature-nearly-200000-citizens-say-no-to-weakening-eu-environmental-laws/  

[3] Komisja Europejska ma opublikować 16 grudnia pakiet przepisów dotyczących bezpieczeństwa żywności i pasz (Food and Feed Safety Omnibus). Z ujawnionego projektu wynika, że znacznie osłabi on ochronę przed szkodliwymi substancjami chemicznymi poprzez przyznanie większości pestycydów dożywotniego zezwolenia, zniesienie wymogu przeglądu najnowszych niezależnych badań naukowych przez państwa członkowskie oraz podwojenie okresu wycofywania wysoce toksycznych pestycydów po ich zakazie. 

[4] EUDR to pierwsze na świecie prawo mające na celu powstrzymanie globalnego wylesiania. Zapobiega ono importowi lub sprzedaży w UE produktów związanych z wylesianiem i wymaga od przedsiębiorstw zapewnienia, że ich łańcuchy dostaw są wolne od wylesiania. Więcej informacji: https://together4forests.eu/about-us/faq-about-the-eudr lub https://www.gov.pl/web/klimat/eudr-informacje 

[5] Źródło: https://environment.ec.europa.eu/document/download/05a3b495-14b1-4e21-b12f-e90750a486ed_en?filename=COM_2025_420_F1_COMMUNICATION_FROM_COMMISSION_TO_INST_EN_V6_P1_4037868.PDF   

[6] Dyrektywa w sprawie emisji przemysłowych (IED) reguluje emisje z niektórych najbardziej zanieczyszczających gałęzi przemysłu w UE, które odpowiadają za 20% emisji do powietrza i wody oraz 40% gazów cieplarnianych. Zmieniona w 2024 r. dyrektywa „IED 2.0” wymaga od objętych nią instalacji przygotowania planów transformacji w celu osiągnięcia czystej, o obiegu zamkniętym i neutralnej dla klimatu gospodarki do 2050 r. oraz wdrożenia systemów zarządzania środowiskowego w celu ciągłej poprawy stanu środowiska. Więcej informacji: https://eeb.org/wp-content/uploads/2024/08/IED-and-IEP-R-assessement.pdf  

[7] Baza danych SCIP UE to ogólnounijny system informacyjny zarządzany przez Europejską Agencję Chemikaliów (ECHA). Jego celem jest gromadzenie i publikowanie informacji na temat substancji wzbudzających szczególnie duże obawy (np. PFAS, ołów, bromowane środki zmniejszające palność) w produktach wprowadzanych na rynek UE. Komisja Europejska zaproponowała uchylenie jedynej bazy danych zawierającej informacje na temat niebezpiecznych chemikaliów produkowanych i importowanych do Europy, pozostawiając poważną lukę w gospodarce odpadami bez natychmiastowego planu wprowadzenia alternatywnego systemu.  Zaniechanie SCIP doprowadziłoby do cyklu ryzyka toksycznego, podważyłoby bezpieczeństwo i jakość surowców wtórnych oraz zagroziłoby wiarygodności UE w promowaniu czystej gospodarki o obiegu zamkniętym.   

[8] Ramowa dyrektywa wodna (RDW) i powiązane dyrektywy dotyczące priorytetowych zanieczyszczeń wody stanowią podstawę polityki wodnej UE. WFD chroni i przywraca ekosystemy śródlądowe, przybrzeżne i podziemne, zapewniając jednocześnie czystą i bezpieczną wodę dla ludzi. Jej celem jest zapobieganie pogorszeniu się stanu wód i osiągnięcie „dobrego stanu” wszystkich wód poprzez ograniczenie zanieczyszczenia i przywrócenie zdegradowanych rzek, jezior i terenów podmokłych. Więcej informacji: https://www.wwf.pl/aktualnosci/przyszlosc-naszych-rzek-uratowana 

[9] Dyrektywa ptasia UE chroni wszystkie dzikie ptaki, zwłaszcza zagrożone i migrujące. Dyrektywa siedliskowa chroni ponad 1000 gatunków i 230 typów siedlisk, wymagając kontroli i oceny działalności gospodarczej w celu utrzymania korzystnego stanu ochrony. Wspólnie przepisy te przyczyniły się do ponad trzydziestoletniej ochrony przyrody, a sieć Natura 2000 chroni obecnie ponad 18 % powierzchni lądowej UE i 10 % jej mórz. Dzięki dyrektywie siedliskowej i ptasiej udało ochronić się przed zwiększoną wycinką Polski skarb przyrodniczy jakim jest Puszcza Białowieska. 

Więcej informacji: https://www.eea.europa.eu/en/analysis/indicators/natura-2000-sites-designated-under  

[10] Opublikowany w grudniu 2025 r. raport UNEP „Global Environmental Outlook” podkreśla, że inwestowanie w stabilny klimat, zdrową przyrodę i ziemię oraz planetę wolną od zanieczyszczeń może przynieść dodatkowe biliony dolarów globalnego PKB, zapobiec milionom zgonów i wyciągnąć setki milionów ludzi z ubóstwa i głodu. W raporcie stwierdzono, że przyjęcie podejścia obejmującego „całe społeczeństwo i cały rząd” w celu przekształcenia systemów w obszarach gospodarki, finansów, materiałów i odpadów, energii, żywności i środowiska mogłoby przynieść znaczne globalne korzyści makroekonomiczne – szacowane na 20 bilionów dolarów rocznie do 2070 r., a następnie wzrastające do 100 bilionów dolarów rocznie. Link: https://www.unep.org/news-and-stories/press-release/un-report-investing-planetary-health-would-deliver-higher-gdp-fewer  

[11] Komisja Europejska przedstawiła 10 grudnia 2025 r.) pakiety omnibus środowiskowy oraz regulacji dotyczących europejskich sieci elektroenergetycznych (European Grids Package) w tym wnioski dotyczące zmiany szeregu przepisów UE w celu ustanowienia ram na szczeblu UE mających na celu uproszczenie i przyspieszenie procedur wydawania pozwoleń dla wszystkich infrastruktur sieciowych, projektów dotyczących energii odnawialnej, projektów magazynowania energii i stacji ładowania oraz dalsze wzmocnienie przepisów dotyczących projektów będących przedmiotem wspólnego zainteresowania w całej UE. Również w rozporządzeniu w sprawie przyspieszenia ocen oddziaływania na środowisko usprawnienie procedur grozi przyspieszeniem utraty różnorodności biologicznej.