II Festiwal Czystych Jezior w Borucinie - relacja

Prelekcje naukowe, stoiska edukacyjne, na których można było m.in. poznać gatunki rodzime i inwazyjne obecne w kaszubskich jeziorach, pokaz ratownictwa medycznego i rodzinna gra terenowa - to tylko niektóre z atrakcji przygotowanych przez Centrum Monitoringu i Ochrony Wód w Borucinie w ramach II Festiwalu Czystych Jezior. Tegoroczna edycja pikniku naukowego odbyła się 30 lipca (jak zwykle na terenie CMiOW, malowniczo położonego nad samym brzegiem Jeziora Raduńskiego Górnego) i była w sposób szczególny poświęcona zmianie klimatu i jej wpływowi na ekosystemy jeziorne. Wyjątkowym elementem II Festiwalu Czystych Jezior było zasadzenie drzewa upamiętniającego 55-lecie Uniwersytetu Gdańskiego.

- Bardzo się cieszę, że udało nam się spotkać na drugiej już edycji Festiwalu Czystych Jezior - powiedziała prof. dr hab. inż. Julita Dunalska, Kierowniczka Centrum Monitoringu i Ochrony Wód UG. - To wspaniała okazja, by podzielić się wiedzą naukową na temat jezior i ich ochrony ze społecznością lokalną, a także z turystami licznie odwiedzającymi nasz region. Jeziora to nasze wspólne dobro i wspólna odpowiedzialność. Dlatego wyjątkowo cieszy mnie obecność wolontariuszek ze Straży Jeziora, programu citizen science, w ramach którego obywatele, osoby spoza środowiska akademickiego wspólnie z naukowcami realizują profesjonalny monitoring naszych jezior. Mam nadzieję, że wszyscy nasi goście, w tym ci najmłodsi, będą się świetnie bawić, a także dowiedzą się wielu ważnych rzeczy o ekosystemie jeziornym i o tym, jak wpływa na niego zmiana klimatu.

Na rozpoczęcie Festiwalu uczestnicy mogli wysłuchać wykładu popularnonaukowego dr. Janusza Filipiaka z Pracowni Badań Klimatu Uniwersytetu Gdańskiego pt. „Zmiana klimatu w Polsce - co wiemy, skąd wiemy, dokąd zmierzamy?”. Dr J. Filipiak przybliżył słuchaczom niezwykle długą - bo sięgającą XVIII w.! - historię prowadzenia obserwacji meteorologicznych w okolicach Gdańska, wytłumaczył, dlaczego tak istotna jest praca na seriach danych oraz w jaki sposób interpretować trendy i anomalie, naturalnie występujące w cyklu życia naszej planety, w odniesieniu do obserwacji meteorologicznych i zmiany klimatu.

- Bardzo duża międzyroczna zmienność opadów atmosferycznych jest immanentną cechą reżimu opadowego. Niepokój budzi systematyczny wzrost rocznego maksimum opadowego i wydłużanie się okresów pomiędzy opadami rozumianym jako wzrost tendencji do wysuszania obszarów. W połączeniu ze wzrostem temperatury, który przyspiesza parowanie, to wszystko potęguje zagrożenie - tłumaczył dr Janusz Filipiak. - W ostatnim 34-leciu wzrost temperatury nastąpił o pół stopnia na 10 lat. To tempo budzi grozę, ponieważ żaden ekosystem naturalny nie radzi sobie z takim tempem wzrostu. Niektórzy mówią, że za czasów dinozaurów było dużo cieplej. Pewnie, że było. Tylko że te zmiany temperatur zdarzały się w ciągu np.100 tysięcy lat albo miliona lat i wtedy ekosystemy miały czas na to, żeby odpowiednio się adaptować. Zmiana klimatu jest jak rozpędzony pociąg. Nie da się jej powstrzymać, ale można ją łagodzić.

Drugi wykład wygłosił prof. dr hab. Konrad Ocalewicz z Pracowni Akwakultury WOiG UG. Był on poświęcony rybactwu i akwakulturze w dobie zmiany klimatu, m.in. na podstawie danych dotyczących dwóch cennych pod względem połowów gatunków ryb występujących w polskich jeziorach: sielawy i siei.

- Kiedy jest nam za zimno, zakładamy ciepłe ubrania, a kiedy za ciepło, włączamy klimatyzację - powiedział prof. K. Ocalewicz. - Ryby są zmiennocieplne i mogą w jeden sposób regulować swoją temperaturę - uciekają do strefy z odpowiednią temperaturą dla danego gatunku, migrują, poszukują. A co, jeśli ta strefa okaże się strefą beztlenową? Ryba nie ma wtedy szans, żeby uciec, rozrodzić się i znaleźć pokarm. To jest bardzo skomplikowany mechanizm i wyjęcie czy też zmiana jednej cegiełki powoduje, że wszystkie pozostałe elementy ulegają pewnemu rozchwianiu.

 Profesor wyjaśnił, że jednym ze sposobów radzenia sobie ze zmianą klimatu i  jej wpływem na bioróżnorodność i dostępność gospodarczą różnych gatunków ryb jest akwakultura: hodowla ryb w basenach z dostępem do wody głębinowej, której temperaturę można dostosowywać do potrzeb hodowanego gatunku, a dzięki odpowiednim urządzeniom można ją również odpowiednio natlenić. Wyzwaniem w stosowaniu tego rozwiązania jest jednak m.in. wzrost cen energii, który można zaobserwować w ostatnich latach.

Drzewko 55-lecia UG i rodzinna gra terenowa

Wyjątkowym elementem tegorocznej edycji Festiwalu było uroczyste zasadzenie drzewa upamiętniającego 55-lecie Uniwersytetu Gdańskiego. Zdecydowano się na grab, który naturalnie występuje na tych terenach, w związku z czym z jednej strony powinien się dobrze zaadaptować do swojego nowego stanowiska, a z drugiej nie stanowi zagrożenia dla ekosystemu.

Na odwiedzających czekały liczne stoiska edukacyjne przygotowane przez CMiOW, pracowników i studentów Wydziału Oceanografii i Geografii UG oraz wystawców-partnerów Festiwalu. Aby zachęcić - szczególnie dzieci, licznie obecne na wydarzeniu - do odwiedzenia wszystkich stoisk i zdobycia jak najszerszej wiedzy o lokalnym ekosystemie w atmosferze świetnej zabawy, organizatorzy przygotowali rodzinną grę terenową. Uczestnicy zdobywali pieczątki na poszczególnych stanowiskach, wykonując rozmaite zadania wiedzowe i sprawnościowe i rozmawiając z opiekunami stoisk na temat kaszubskiej przyrody i jej ochrony. Po zdobyciu wszystkich 11 pieczątek można było wziąć udział w losowaniu wyjątkowych nagród.

Raki, ryby i złote algi

Ogromną popularnością cieszyło się stanowisko, na którym można było obejrzeć żywe raki: w jednym akwarium znajdowały się okazy raka błotnego, który jest gatunkiem rodzimym dla polskich jezior i wskaźnikiem czystości wody, w drugim natomiast były raki amerykańskie - agresywny gatunek inwazyjny, który przedostał się do wód jeziornych  z hodowli prywatnych, w wyniku braku odpowiedzialności i wiedzy opiekunów. Rak amerykański jest gatunkiem niezwykle odpornym na stres środowiskowy (w tym na zanieczyszczenie wody), który konkuruje o siedliska i pokarm z rakiem błotnym i rakiem szlachetnym, coraz bardziej wypierając rodzime gatunki raków.

Na stanowisku przygotowanym przez studentów i doktorantów z Wydziału Oceanografii i Geografii UG we współpracy z Katedrą Biologii Morza i Biotechnologii UG można było zobaczyć pod mikroskopem żywe haptofity z gatunku Prymnesium parvum - tzw. złote algi, które bada prof. dr hab. Hanna Mazur-Marzec. Złote algi, mimo pięknego koloru, są bardzo niebezpieczne, gdyż produkują niezwykle silne ichtiotoksyny zwane prymnezynami. Pod sąsiednim mikroskopem można było natomiast obejrzeć stanowiący podstawę łańcucha pokarmowego w wodnym ekosystemie fito- i zooplankton z próbki świeżo pobranej z Jeziora  Raduńskiego Górnego. Na stoisku można było również podziwiać akwarium z żywymi okazami ryb występujących w polskich jeziorach (takich jak krąpy, sieje czy okonie), które dostarczyły osoby związane z Pracownią Akwakultury.

Goście mieli również możliwość wziąć udział w pokazie ratownictwa wodnego „Bezpieczeństwo nad wodą”, przygotowanym przez Ochotniczą Straż Pożarną w Sulęczynie. Strażacy podzielili się wiedzą o tym, jak w sposób bezpieczny odpoczywać nad wodą i jak udzielić pierwszej pomocy osobie, która uległa w wodzie wypadkowi.

Straż Jeziora - inicjatywa citizen science 

O swoich działaniach opowiedziały także wolontariuszki z programu Wolontariat na rzecz Jezior - Straż Jeziora, które zajmują się obywatelskim monitoringiem jezior. Program polega na włączaniu obywateli w akcję pobierania próbek wody z wybranych przez nich akwenów. Wolontariusze, po przebytym szkoleniu, pobierają próbki wody, które są następnie analizowane w laboratorium CMiOW, oraz dokonują ogólnej inspekcji jakości i przejrzystości wody. Angażują się też w akcje edukacyjne dotyczące ochrony ekosystemów wodnych w swojej lokalnej społeczności,

- Zaangażowałam się w ten projekt po usłyszeniu ogłoszenia w Radiu Gdańsk - powiedziała jedna z wolontariuszek. - Zainteresowało mnie to, ponieważ mieszkam nad jeziorem, które wydawało mi się - co się zresztą potwierdziło - mocno zdegradowane. Chciałam wiedzieć, jak jest faktycznie: czy jest tylko „biologicznie bogate”, jak twierdzili niektórzy, czy jednak zanieczyszczone. Los jezior jest dla mnie ważny, to nasza wspólna, obywatelska odpowiedzialność, wszyscy musimy zacząć dbać o nasze wody. Zgłosiłam się zatem, dostałam zaproszenie, odbyłyśmy z koleżankami i kolegami kurs przygotowawczy na wolontariuszy i podjęliśmy się tego zadania - i oto tutaj jesteśmy. Po prostu po to, żeby siać świadomość, dzielić się wiedzą, którą zdobyłyśmy od profesor Dunalskiej. Chciałabym dodać, że przed przystąpieniem do programu nie miałam żadnej konkretnej wiedzy, nie potrafiłam pobierać próbek, nie mam kierunkowego wykształcenia, zawodowo zajmuję się czymś zupełnie innym - nie było to przeszkodą, ponieważ na kursie przygotowawczym wyposażono nas w wiedzę i potrzebne umiejętności. Także zapraszamy wszystkich chętnych do kolejnej odsłony programu, nie trzeba żadnego szczególnego przygotowania!

Wolontariuszki zaznaczyły jednak, że próbki wody pobiera się z toni wodnej, trzeba zatem być gotowym wypłynąć na głębsze partie jeziora (np. kajakiem, łódką, rowerem wodnym). Podkreślały konieczność szerzenia świadomości ekologicznej i uwrażliwiania społeczeństwa na antropogeniczną degradację jezior, która w ostatnich latach przyspiesza, m.in. ze względu na rosnący dobrobyt i zwiększenie ruchu turystycznego w okolicach, które do niedawna były dość odizolowane. 

Dla duszy i dla podniebienia

Wrażenia artystyczne zapewnił gościom imprezy Kaszubski Zespół Dziecięcy „Motylki”/Mòtilczi, występując w pięknych regionalnych strojach i prezentując elementy bogatej kultury kaszubskiej. Centrum Monitoringu i Ochrony Wód jest jednostką badawczo-dydaktyczną Uniwersytetu Gdańskiego, ale pragnie być także częścią lokalnej kaszubskiej społeczności, dlatego na Festiwalu nie mogło zabraknąć elementów związanych z tradycją Kaszubów.

O kubki smakowe uczestników zadbało Koło Gospodyń Wyjątkowych w Borucinie, serwując prawdziwą ucztę złożoną z lokalnych przysmaków. Gospodyniom w nakarmieniu gości pomogła Państwowa Straż Rybacka, która przygotowała ogromnego sandacza, oraz Wędkarski Klub Sportowy „Kaszub” Somonino, który podał zupę kurkową. Nie zabrakło również kiełbasek z grilla dzięki gospodarzom imprezy.

Kolejny Festiwal Czystych Jezior już za rok - zapraszamy! Zachęcamy również do śledzenia strony internetowej i Facebooka Centrum Monitoringu i Ochrony Wód UG, gdzie publikowane są najświeższe informacje związane z jego bogatą działalnością.