Pierwsza rekonstrukcja historycznego instrumentu w Polsce? Gdańska trąbka już gra

2 kwietnia 2024 roku Muzeum Gdańska zaprezentowało replikę XVIII-wiecznej trąbki Johanna Stritzke, trąbomistrza gdańskiego w latach 1730-1739. Muzealnicy planują przywrócenie do gdańskiej audiosfery dźwięków towarzyszących życiu dawnych mieszkańców. W przyszłości instrument zadebiutuje na płycie z utworami kompozytorów związanych z dawnym Gdańskiem. Instrument zrekonstruował Graham Nicholson z Wielkiej Brytanii.  

– Z okazji 54. urodzin naszego Muzeum oddajemy naszemu miastu replikę historycznego gdańskiego instrumentu. To bodajże pierwsza tego typu inicjatywa podjęta przez muzea w Polsce – mówi Waldemar Ossowski, dyrektor Muzeum Gdańska. –  Dzięki inicjatywie dr. Pawła Hulisza przygotowaliśmy trąbkę Johanna Stritzke, jednego z gdańskich trąbomistrzów, którzy działali i tworzyli instrumenty w naszym mieście. Wiemy, że Stitzke wykonał dla miejskiej kapeli przynajmniej dwa takie instrumenty, ale nie zachowały się do czasów obecnych. W rezultacie, po kwerendzie i przygotowaniu, ze wsparciem i przychylnością dr Anety Oborny, dyrektor Muzeum Ludowych Instrumentów Muzycznych w Szydłowcu, udało się nam nie tylko przygotować replikę instrumentu, ale też zaprezentować w Gdańsku jego oryginał.

Instrument wykonany przez trąbomistrza we Wrocławiu w 1749 roku będzie można zobaczyć do 29 kwietnia w Ratuszu Głównego Miasta w godzinach otwarcia wystawy stałej. Najbliższa prezentacja towarzyszącej mu repliki przypadnie 26 kwietnia 2024 roku, podczas otwarcia Koszar Napoleońskich przy Twierdzy Wisłoujście.   

Ile czasu zajmuje wykonanie repliki trąbki?

Trąbka jest wykonana z mosiądzu, z elementami pokrytymi srebrem. Towarzyszy jej flara, czyli haftowany proporzec z herbem Gdańska, trzymanym przez dwa lwy. Instrument wykonał Graham Nicholson z Wielkiej Brytanii. Muzyk-trębacz jest autorytetem wśród rekonstruktorów instrumentów historycznych. Flarę odtworzyła, na podstawie najstarszej gdańskiej chorągwi ze zbiorów Zamku Królewskiego na Wawelu, Aleksandra Kucharska z Narodowego Muzeum Morskiego.

– Bez zastanowienia przyjąłem zaproszenie od dr. Hulisza, który chciał przywrócić Gdańskowi zapomniane tradycje muzyczne. Sam przy tym dowiedziałem się, jak wielu kompozytorów tworzyło utwory na zamówienia tutejszych władz miasta. To jest nie do pomyślenia ile wspaniałej muzyki zachowało się w Waszych archiwach. Muzyki, która u nas nie jest znana. Dotychczas świat wiedzy muzycznej na Zachodzie kończył się na Norymberdze, która dawniej była centrum wytwarzania trąbek, głównie na potrzeby wojska – mówi Graham Anderson. – Działający we Wrocławiu i Gdańsku Stritzke był niezwykłym fachowcem, a do tego, tak jak jego ojciec, pięknie zdobił swoje instrumenty. Na podstawie wzorca z Szydłowca odtworzyłem zdobienia, sygnowałem instrument. W porozumieniu z muzealnikami zamieniłem jedynie datę i miejsce powstania instrumentu na Gdańsk i 2024. Trąbki to piękne instrumenty i wprawnemu konstruktorowi ich przygotowanie zgodnie z dawnymi technikami zajmuje od około 2 tygodni do 1 miesiąca. 

Trębacze miejscy działali w Gdańsku już od początku XV wieku

Inicjatorem przygotowania repliki trąbki Johanna Stritzke jest Paweł Hulisz, doktor nauk muzycznych, znany z zespołu muzyki dawnej Tubicinatores Gedanenses. Muzyk ma na swoim koncie kilka płyt, w tym projekty solowe. Występuje również często z carillonistami, w tym Moniką Kaźmierczak, carillonistką miejską.

– Najstarsza wzmianka o trębaczach w Gdańsku pochodzi z 1400 roku, ale dopiero od XIX wieku występowali i grali utwory razem z carillonami. Rola trębaczy w dawnych miastach ewoluowała. Początkowo dźwięki trąbki, a tych podstawowych było 16, sygnalizowały różne zdarzenia, np. zagrożenie, czy rozpoczęcie danej części wydarzenia miejskiego. Instrument zwracał uwagę podczas zgromadzeń. Dopiero później członkowie kapeli miejskiej grali podczas uczt i ważniejszych wydarzeń, które odbywały się w Dworze Artusa oraz w przestrzeni miasta – mówi dr Paweł Hulisz. – Moją ambicją od początku było by replika tego instrumentu była tylko początkiem przywracaniu Gdańskowi jego dawnej audiosfery. We współpracy z Muzeum Gdańska planujemy nagrania historycznych sygnałów, a następnie utworów dawnych kompozytorów w formie płyty. Instrument będzie towarzyszył też niektórym wydarzeniom, np. podczas Jarmarku św. Dominika.

Przygotowanie repliki było możliwe dzięki dwóm muzeom, które przechowują oryginalne instrumenty muzyczne. W Muzeum Ludowych Instrumentów Muzycznych w Szydłowcu przechowywana jest wykona w 1749 roku we Wrocławiu trąbka Johanna Wilhelma Stritzke. Z kolei w Muzeum Instrumentów Muzycznych w Poznaniu przechowywany jest instrument Johanna Christopha, ojca gdańskiego trąbomistrza. Muzeum Gdańska dziękuje dr Anecie Oborny, dyrektorce MLIM w Szydłowcu oraz Patrykowi Frankowskiemu z MIM w Poznaniu za pomoc w badaniach oraz udostępnienie instrumentów do celów badawczych i prezentacji.

Inauguracyjna publiczna prezentacja trąbki została wykonana przez dr. Pawła Hulisza z Tubicinatores Gedanenses z przedproża Ratusza Głównego Miasta.

Johann Wilhelm Stritzke (XVIII wiek), trąbomistrz. Syn trąbomistrza Johanna Christopha (Georga) Stritzkego z Wrocławia. Notowany w Gdańsku od około 1730 do 1739 r., około 1749 r. działał już we Wrocławiu. Jego powrót Wrocławia był najpewniej podyktowany śmiercią ojca i odziedziczeniem rodzinnego warsztatu. Róg Stritzkego z 1734 roku wzmiankowano w Gdańsku w 1872 roku, dwie trąbki z 1736 roku wzmiankowano w inwentarzu kapeli kościoła Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny. Muzeum Ludowych Instrumentów Muzycznych w Szydłowcu posiada jego trąbkę naturalną z 1749 roku, sygnowaną: „Johann Wilhelm Stritzke in Breslau”. Jego róg sygnowany „1739 Danzig” pokazano na wystawie muzycznej w Muzeum Miejskim w Gdańsku w 1937 roku.