Międzynarodowy Dzień Ochrony Morza Bałtyckiego bez powodów do świętowania

Międzynarodowy Dzień Ochrony Morza Bałtyckiego obchodzony 22 marca przypomina nam o potrzebie przyjrzenia się kondycji naszego morza. Niestety w tym roku musieliśmy się zmierzyć z wyjątkowo ponurym obrazem, jaki wyłania się z najnowszego raportu Komisji Helsińskiej – HOLAS 3.  Eksperci alarmują: mimo podejmowanych działań, stan Bałtyku jest zły. W ciągu kilku ostatnich lat nie zaobserwowano istotnej poprawy, a lokalnie na niektórych obszarach odnotowano nawet jego pogorszenie. 

Dlaczego ocena stanu Morza Bałtyckiego jest tak istotna? 

Całościowa ocena ekosystemu Morza Bałtyckiego, przeprowadzana raz na sześć lat przez Komisję Helsińską, pozwala lepiej zrozumieć presje i zagrożenia, jakim podlega to morze. Dzięki najnowszemu raportowi HOLAS 3, możliwe jest precyzyjne zmapowanie obszarów, które obecnie wymagają podjęcia pilnych działań.

Kluczowe presje i zagrożenia 

Bałtyk to jedno z najbardziej zatłoczonych mórz na świecie. Każdego dnia jest intensywnie użytkowany na wiele sposobów. Transport morski, działalność przemysłowa i wojskowa, rolnictwo, rybołówstwo, turystyka i rekreacja, energetyka… To tylko niektóre z form działalności człowieka oddziałujących na ten ekosystem. Do najważniejszych presji i zagrożeń dla Morza Bałtyckiego, wskazanych w raporcie HOLAS 3, należą m.in.:  eutrofizacja, czyli przeżyźnienie wód wskutek spływu substancji biogennych do morza, substancje niebezpieczne, odpady morskie, hałas podwodny, nadmierna eksploatacja gatunków ryb o znaczeniu komercyjnym, niezamierzony przyłów zwierząt morskich i zmiana klimatu. Presjami, które w największym stopniu odpowiadają za stan Bałtyku, są substancje niebezpieczne i eutrofizacja. Mają one najszerszy zasięg przestrzenny, a wiele gatunków zwierząt jest na nie szczególnie wrażliwych. 

Bioróżnorodność Bałtyku 

W raporcie HOLAS 3 przedstawiono ocenę stanu bioróżnorodności Morza Bałtyckiego. Analiza, przeprowadzona w oparciu o szeroki zakres danych z lat 2016-2021, wykazała, że w tym okresie nastąpiła jedynie niewielka lub znikoma poprawa stanu ekosystemu. Szacuje się, że spośród wszystkich taksonów (tj. naukowo sklasyfikowanych grup organizmów biologicznych), występujących w Bałtyku, 4% jest zagrożonych wyginięciem, podczas gdy wiele innych wykazuje tendencję spadkową.    

Tylko cztery z piętnastu stad gatunków ryb poławianych komercyjnie są w dobrym stanie, a wiele z nich (w tym stada dorsza) znajdują się w szczególnie złym stanie. Węgorz europejski pozostaje krytycznie zagrożony. Ogólny stan ptaków morskich ocenia się jako niezadowalający. W ciągu ostatnich dziesięcioleci zmniejszyła się liczebność wielu gatunków charakterystycznych dla tego ekosystemu, np. mewy siodłatej.  Jako niezadawalający został oceniony również ogólny stan ssaków morskich. Mimo, że na niektórych obszarach liczebność populacji foki szarej i foki pospolitej wzrasta, ogólne tempo wzrostu populacji ocenia się jako zbyt niskie. Stan morświna pod względem liczebności i rozmieszczenia nie jest dobry dla żadnej populacji występującej w Morzu Bałtyckim, przy czym populacja morświna w Bałtyku Właściwym pozostaje krytycznie zagrożona wyginięciem.    

Zmiana klimatu  

Rosnące temperatury wody, zmniejszająca się zimowa pokrywa lodowa i zwiększone opady – to konsekwencje zmiany klimatu, które potęgują wszystkie wyzwania związane z Morzem Bałtyckim.  Wpływają na liczebność i rozmieszczenie gatunków oraz na zależności między gatunkami w ramach łańcuchów pokarmowych. Morze Bałtyckie ociepla się szybciej niż jakiekolwiek inne morze na naszej planecie, co wymaga natychmiastowego podjęcia środków zaradczych, które ograniczą emisje gazów cieplarnianych.  

Wysokie koszty bezczynności   

Brak zrównoważonego zarządzania zasobami żywymi Morza Bałtyckiego, w połączeniu z innymi presjami, może doprowadzić do poważnych konsekwencji gospodarczych w sektorach takich jak rybołówstwo i turystyka. Zły stan Morza Bałtyckiego bezpośrednio podważa jego zdolność do świadczenia podstawowych usług ekosystemowych. Szacuje się, że sama utrata korzyści rekreacyjnych, spowodowanych zamknięciem plaż w wyniku zakwitu sinic, kosztuje mieszkańców regionu 9 mld euro rocznie. Jednocześnie przewiduje się, że poprawa kondycji Bałtyku do 2040 r. przyniesie wymierne korzyści dla regionu w wysokości 5,6 mld euro rocznie. Biorąc pod uwagę wysokie koszty bezczynności, inwestycja w poprawę stanu Bałtyku jest nie tylko opłacalna, ale przede wszystkim niezbędna dla zrównoważonego rozwoju tego obszaru. 

Co dalej?    

Głównym działaniem realnie wpływającym na rzecz poprawy stanu Bałtyku jest zarządzanie działalnością człowieka w taki sposób, by mieściła się ona w granicach, które ten wrażliwy ekosystem może tolerować. Wymaga to zaangażowania wszystkich krajów z regionu, ale także sektorów mających bezpośredni wpływ na morze oraz tych, które są od niego zależne. Dlatego WWF Polska wzywa rządy stron Konwencji Helsińskiej, w tym Polski, do ambitnych zapisów deklaracji ministerialnej, która będzie podpisana przez ministrów odpowiedzialnych za środowisko i gospodarkę morską w dniu 25 kwietnia 2024 w Rydze.