Jak uczyć dzieci o przyrodzie i wodzie? Za nami wartościowy webinar u wybrzeży Bałtyku

Dzieci, zwłaszcza te młodsze, cenną wiedzę zdobywają głównie dzięki swoim pedagogom. Dlatego by ułatwić i uatrakcyjnić im dotarcie do uczniów, w ramach Akademii Planety Energii online odbyły się przyrodniczo-edukacyjne warsztaty dla nauczycieli. Dzięki uprzejmości zespołu Stacji Morskiej Wydziału Oceanografii i Geografii Uniwersytety Gdańskiego w Helu, 26 października miało miejsce spotkanie poświęcone doskonaleniu technik związanych z nauczaniem o przyrodzie, budowaniu postaw proekologicznych i tego jak każdy z nas, nawet dziecko, może wpływać na ochronę środowiska wodnego, w tym Morza Bałtyckiego.

Edukacji nigdy za wiele, dlatego zanim rozpoczęły się warsztaty, ambasadorzy projektu także mieli możliwość dowiedzieć się wielu interesujących rzeczy. Zapoznali się z działalnością helskiego fokarium, jego historią i wkładem w ochronę fok w Polsce. Zaznajomili się również z efektami prowadzonej od lat edukacji przyrodniczej i obejrzeli na żywo trening stada rezydentnego fok szarych. Swoimi obserwacjami oczywiście będą się dzielić z sympatykami Planety Energii.

W wieczornym spotkaniu online dla nauczycieli udział wzięli ambasadorzy programu Katarzyna Stoparczyk, Aneta Chmielińska i Krzysztof Konieczny oraz goście specjalni, czyli Iwona Pawliczka vel Pawlik i Monika Selin ze Stacji Morskiej im. Profesora Krzysztofa Skóry w Helu. Warsztaty rozpoczęły się od rozmowy edukatorów na temat percepcji dziecka oraz korzyści społecznych wynikających z wczesnoszkolnej edukacji przyrodniczej. Całość transmitowano na planetowym Facebooku i YouTube, a zapis relacji jest cały czas dostępny dla wszystkich chętnych. Na stronie Planety znajduje się również relacja fotograficzna.

Poczuć odpowiedzialność za Bałtyk

Nieprzypadkowo warsztaty „wodnej” edycji projektu odbywały się w szczególnym, otoczonym z trzech stron morzem miejscu ulokowanym na samym krańcu półwyspu helskiego. Jako pierwsza głos zabrała Iwona Pawliczka vel Pawlik, kierownik Stacji Morskiej Uniwersytetu Gdańskiego w Helu, która w swoim wystąpieniu podkreśliła symboliczne znaczenie fok szarych dla ochrony Bałtyku oraz mówiła o podstawowych zależnościach tego ekosystemu:

- W Stacji Morskiej staramy się jak najwięcej wiedzy przekazywać poprzez eksperymenty i bezpośrednią obserwację przyrody, dlatego naszymi najlepszymi ambasadorami są foki. Dzięki nim możemy pokazać, dlaczego warto chronić nasze morze, które jest stosunkowo ubogie pod względem składu gatunkowego. W tego typu zbiornikach utrata choćby jednego gatunku, może oznaczać katastrofę dla całego ekosystemu.

Wątek morskiej edukacji na rzecz Bałtyku kontynuowała Monika Selin, koordynatorka programów edukacyjnych Stacji Morskiej. W swojej prezentacji przybliżyła charakter placówki, omawiając w pierwszej kolejności działalność fokarium. Stado fok, w którym na stałe żyją 3 samice i 2 samce, odwiedzający stację mogą oglądać z bliska, dzięki codziennym tzw. treningom medycznym. Podczas karmienia zwierząt wykonują one szereg ćwiczeń, które są bardzo atrakcyjne dla obserwującej to publiczności, trenerzy sprawdzają natomiast w tym czasie kondycję i samopoczucie fok. Oprócz tego stacja prowadzi stałą opiekę weterynaryjną tych sympatycznych ssaków. Do szpitala trafiają najczęściej młode osobniki, będące najbardziej podatne na urazy. Focze szczenięta w szpitalu przebywają na rekonwalescencji nie dłużej niż kilka tygodni, by ostatecznie wrócić do Bałtyku.

Drugim nie mniej ważnym aspektem działalności Stacji Morskiej jest edukacja przyrodnicza, realizowana przede wszystkim poprzez projekt „Błękitna szkoła”, w którym uczestniczyło już ponad 100 tys. uczniów. Szkolenia prowadzone są przez cały rok, głównie poprzez zajęcia laboratoryjne oraz wyprawy terenowe.

- Uczestnicy „Błękitnej szkoły” mogą lepiej poznać Bałtyk, na żywo zobaczyć jakie gatunki w nim żyją oraz poznać sposoby na zmniejszenie negatywnego wpływu cywilizacji człowieka na morze. Punktem wyjścia w naszej edukacji jest uzmysłowienie uczestnikom, że Bałtyk jest bardzo wrażliwy na zanieczyszczenia. Wynika to z szczególnego charakteru naszego morza: jest ono najsłodszym i najpłytszym morzem świata, a przez to, że jest również dosyć chłodne i niemal z każdej strony ograniczone lądem, wymiana wody jest w nim bardzo powolna. Oznacza to, że wszelkie trafiające do niego niebezpieczne substancje, silnie i długotrwale oddziaływują na cały ekosystem. Takim cichym niewidocznym zabójcą jest m.in. mikroplastik i dlatego podczas zajęć laboratoryjnych pokazujemy jakie zagrożenia niesie i w jaki sposób możemy ograniczyć jego emisję. - mówiła Monika Selin ze Stacji Morskiej w Helu.

Chrońmy przyrodę, żeby jej nie stracić

O potrzebie ochrony ekosystemów wodnych, nie tylko Bałtyku, mówił następnie ambasador 12. edycji Planety Energii - Krzysztof Konieczny. Przyrodnik wskazywał również na przeobrażenia krajobrazu Polski w ciągu ostatnich 40 lat, wywołane głównie zmianami w rolnictwie:

- Nie mamy takiej mozaiki pól jak dawniej, niestety dziś dominują duże monokulturowe uprawy, przez to zwierzęta mają mniej przestrzeni, w której mogą zdobywać pożywienie i wydawać na świat potomstwo. Zachęcam, by prowadząc zajęcia o ekosystemach wodnych wychodzić od prostych ogólnych pytań związanych z miejscem w którym żyjemy: jaka jest największa rzeka czy jezioro w naszej okolicy? Czy gdzieś niedaleko szkoły są jakieś stawy albo mokradła?

W swojej prelekcji zobrazował także, że wszystkie, nawet niewielkie działania na rzecz przyrody, mają duży sens. Jako przykład wskazał mieszkańców wsi Turzany, którzy samodzielnie wyczyścili niewielki staw, uzmysławiając widzom, że gdyby każda społeczność lokalna w ten sposób dbała o swój najbliższy zbiornik wodny, nie mielibyśmy części problemów związanych z ich zanieczyszczeniem.

Przyrodnik zachęcał również, by lekcje z dziećmi o wodzie jako źródle bioróżnorodności przeprowadzać w oparciu o znajdujące się w naszym najbliższym sąsiedztwie niewielkie oczka wodne czy też podmokłe łąki. Na ich przykładzie możemy ukazać zagrożenia jakie niesie zanieczyszczanie środowiska, w tym przez współczesne rolnictwo. Jednocześnie warto mówić o proekologicznych działaniach, do jakich warto zachęcać rolników np. poprzez tworzenie niewielkich stref buforowych wokół polnych oczek wodnych, które nie poddawane zabiegom rolnym będą doskonałym miejsce do rozwoju fauny i flory, czy żerowania bociana białego. Ambasador zachęcał do jak najczęstszego wychodzenia w teren podczas zajęć z przyrody, również wtedy kiedy przyroda szykuje się do zimowego snu:

- Jesienno-zimowy okres to doskonały czas na przeprowadzenie inwentaryzacji nawet najmniejszych zbiorników wodnych w najbliższej okolicy szkoły czy przedszkola. Wiosną - kiedy przyroda obudzi się ponownie do życia - jeszcze raz odwiedźmy te miejsca, by wspólnie z uczniami je obserwować i identyfikować żyjące tam gatunki roślin i zwierząt.

K. Konieczny udowadniał, że nawet małe cieki wodne mogą stanowić doskonałe cele szkolnych wycieczek, bo w takich miejscach także dzieje się wiele fascynujących przyrodniczo zjawisk, czasami można spotkać np. bytujące przy rozlewiskach bobry. Zachęcał również do budowania i umieszczania na drzewach nad jeziorami budek dla kaczek, adaptowania nieużywanych przyszkolnych piwniczek i ziemianek dla nietoperzy czy traszek oraz robienia prostych karmników i poidełek dla ptaków przylatujących w okolice naszego domu, przedszkola, czy szkoły.

W naturze z dziećmi wystarczą małe kroki

Jak ciekawie, angażująco i praktycznie przeprowadzić w terenie zajęcia przyrodnicze z dziećmi? O tym traktowała ostatnia część wykładowa szkolenia. Aneta Chmielińska, pedagożka leśna, autorka książek o tematyce przyrodniczej oraz podcastu Dzikoprzygody, wskazała m.in. na skandynawskie wyniki badań, które udowodniły że dzieci mające bliską relację z naturą, w późniejszym dorosłym życiu dużo chętniej wykazują proekologiczne zachowania. Mówiła również o instynktownej potrzebie dziecka do ochrony natury oraz zachęcała do odważnego pokazywania dzieciom świata przyrody:

- Nie bójmy się wychodzić w naturę, nie musimy wiedzieć wszystkiego na temat przyrody, która nas otacza. Wystarczy, że będziemy mieć właściwe podejście, które pozwoli nam wspólnie z uczniami znaleźć odpowiedzi na pytania, które zrodzą się w ich głowach podczas wycieczek. W całym procesie najważniejsze wydaje się zaszczepienie poczucia sprawczości, najlepiej poprzez drobne czyny, które z czasem okażą się wstępem do podejmowania szerzej zakrojonych działań.

Pedagożka przedstawiła też najważniejsze korzyści z eksplorowania wspólnie z dziećmi naszego najbliższego otoczenia, okolic szkoły lub przedszkola, pobliskiego parku czy lasu. Przeprowadzenie lekcji w otoczeniu przyrody zwiększa kreatywność oraz umiejętności rozwiązywania problemów. Podkreśliła również, że każdy nauczyciel planujący wycieczkę w teren powinien zadbać, aby była ona wartościowa merytorycznie, wciągająca dla uczniów i przede wszystkim bezpieczna dla wszystkich uczestników. Zauważyła również, że pedagodzy powinni zawsze zadbać o dostosowanie tematyki i metodyki do wieku uczniów w klasie.

Ambasadorka zaproponowała również 3 stopniowy podział planów przyrodniczych wycieczek. Pierwszym krokiem są plany mini polegające na rozbudzeniu wśród dzieci zainteresowania przyrodą, poprzez realizowanie na jej łonie zwykłych szkolnych zajęć. Kolejnym poziomem jest plan midi, rozpoczynający się od zbudowania narracji – opowieści mogącej posłużyć jako kanwa do wyjścia na zewnątrz. Ostatnim poziomem wtajemniczenia jest plan maxi, będący twórczym rozwinięciem planu midi, koncentrującym się na budowaniu poczucia sprawczości, poprzez pokazywanie, że każdy człowiek może zrobić coś, co będzie miało wpływ na przyrodę która nas otacza.

A. Chmielińska zachęcała również do korzystania z gotowych scenariuszy lekcyjnych, dostępnych m.in. na PlanetaEnergii.pl, ćwiczenia swojego głosu oraz przede wszystkim do wykorzystywania talentów, które ma każdy nauczyciel. Pretekstem do wyjścia w naturę może być piosenka, rysunek lub haft. Ambasadorka swoje wystąpienie zakończyła omówieniem dziecięcych pasji, które tak naprawdę powinny być punktem wyjścia każdych zajęć, nie tylko tych przyrodniczych:

- Szukajcie skarbów, szeptajcie, szpiegujcie, budujcie konstrukcje, dawajcie i otrzymujcie, szokujcie, skradajcie się, smakujcie, malujcie, rysujcie, odgrywajcie role, czytajcie, dekorujcie, głaskajcie, naśladujcie, przebierajcie się. Nie bójcie się eksperymentować, możecie bardzo dużo zrobić dla swoich uczniów i przyrody, spróbujcie a zobaczycie że warto!

Jak zarejestrować klasę i przesłać sprawozdanie z przeprowadzonych zajęć

Podczas spotkania uczestnicy mogli także uzyskać porcję praktycznych informacji związanych z rejestracją i przesyłaniem sprawozdań. Zaprezentowano im wideo instruktarz zawierający podstawowe informacje związane z obsługą panelu „Strefy uczestnika”, który krok po kroku zaznajamiał użytkowników ze wszystkimi funkcjonalnościami serwisu PlanetaEnergii.pl.

Webinar zakończył się sesją pytań i odpowiedzi, zadawanych przez nauczycieli do ambasadorów. Uczestnicy warsztatu pytali m.in. o formalne wymogi przesyłanych sprawozdań. Organizatorzy przypomnieli, że najlepsza forma sprawozdania polega na wypełnieniu szablonu dostępnego na stronie PlanetaEnergii.pl. Poprawnie wypełniony dokument powinien zawierać w sobie wszystkie informacje i materiały graficzne. Uważać jednak należy na ograniczenia związane z wielkością pliku i dlatego nauczyciele chcący pochwalić się materiałem wideo powinni wcześniej wgrać go do serwisu Youtube, a w samej prezentacji umieścić link. Pełen zapis warsztatów dostępny jest tutaj.

Ekologiczne nagrody czekają na młodych przyrodników

Wzięcie udziału w zainicjowanym przez Energę z Grupy ORLEN konkursie 12. edycji Planety Energii jest możliwe tylko dla nauczycieli, którzy zarejestrują klasę, a następnie udowodnią złożonym do 15 listopada sprawozdaniem przeprowadzenie przynajmniej jednego scenariusza lekcji, czyli „Bioróżnorodność ekosystemów wodnych”. Aż 100 klas, których nauczyciele zrobią to w najciekawszy sposób, otrzyma specjalne biopakiety. Na warte około 900 zł zestawy składają się wykonane w Polsce i z rodzimych materiałów, domki dla jeży, hotele dla zapylaczy, budki lęgowe dla ptaków i nietoperzy oraz nasiona miododajnych roślin. Wszystko to do wspólnego zmontowania i udekorowania przez uczniów, wykorzystania na terenie placówki, a następnie do wspólnego z dziećmi obserwowania przyrodniczego życia przez cały rok.

Na autorów trzech najwyżej ocenionych przez Kapitułę Konkursu sprawozdań czekają Wyróżnienia Główne. Ich zdobywcy zostaną wyłonieni spośród zgłoszeń zawierających raport z przynajmniej 2 zrealizowanych scenariuszy nt. bioróżnorodności. Warto się starać - wygrać można pełną przyrodniczych atrakcji wizytę Planety Energii i jej ambasadorów oraz vouchery o wartości 10 tys. zł na stworzenie własnej strefy bioróżnorodności np. zbiornika retencyjnego do gromadzenia deszczówki. Na nauczycieli i dzieci z wyróżnionych klas czekają też oczywiście wyróżnienia indywidualne.

Kapituła Konkursu wyróżni także indywidualnie aż 8 nauczycieli (3 opiekunów grup nagrodzonych Wyróżnieniem Głównym oraz 5 wychowawców spośród zdobywców pozostałych wyróżnień), umożliwiając im udział w dwudniowych warsztatach przyrodniczych.