WHO chce największych od dziesięcioleci zmian w międzynarodowym prawie medycznym

Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) kończy prace nad najszerszymi od dziesięcioleci zmianami w międzynarodowym prawie medycznym. Obok przyjęcia „traktatu antypandemicznego” planowane są szerokie modyfikacje Międzynarodowych Przepisów Zdrowotnych (IHR) oraz Ramowej Konwencji na rzecz Ograniczenia Użycia Tytoniu (FCTC). Kontrowersje budzi zakres planowanej ingerencji traktatowej w politykę zdrowotną państw członkowskich oraz tryb pracy nad dokumentami, których projekty opracowują nietransparentne grupy eksperckie.

Instytut Badań nad Prawem i Medycyną Arche opublikował raport zawierający analizę propozycji zmian w międzynarodowym prawie medycznym, jakie są aktualnie procedowane na forum WHO.

Światowa Organizacja Zdrowia po ogłoszeniu końca pandemii COVID-19 rozpoczęła najszersze od blisko dwóch dekad prace nad zmianami w międzynarodowym prawie medycznym. Jak wskazują autorzy raportu, „projekty są dostępne tylko fragmentarycznie i brak jest szerokiej międzynarodowej debaty nad proponowanymi zmianami. Ich znaczenie jest duże, bo propozycje prezentowane przez WHO dotyczą aktów prawa międzynarodowego mających uzyskać moc wiążącą”.

Wątpliwości nie budzi cel „traktatu antypandemicznego” i procedowanych równolegle zmian w Międzynarodowych Przepisach Zdrowotnych. Nowe regulacje mają służyć sprawniejszemu reagowaniu na międzynarodowe kryzysy zdrowotne. W debacie międzynarodowej podnosi się jednak wątpliwości co do przewidzianego w projektowanych rozwiązaniach zakresu koordynacji polityki zdrowotnej na poziomie globalnym.

Planowane zmiany w FCTC mają w zamierzeniu autorów doprowadzić do ograniczenia użycia tytoniu w skali globalnej, jednak projektowane zmiany w ogóle nie odnoszą się do palenia tytoniu.  Podczas zbliżającej się cyklicznej sesji państw stron dyskutowane będą regulacje tzw. alternatywnych wyrobów tytoniowych (e-papierosów, saszetek z nikotyną, podgrzewaczy tytoniu etc). Dyskusja nie została jednak poprzedzona przeprowadzeniem bezstronnej analizy wpływu takich produktów na zdrowie człowieka oraz oceną możliwości ich uwzględnienia jako czynnika redukcji szkód w globalnej polityce zdrowotnej. 

Poważne wątpliwości budzi także tryb powoływania ciał eksperckich, które opracowują projektowane zmiany prawne oraz wytyczne dotyczące stosowania obowiązujących przepisów. Brak jest transparentności w zakresie sposobu zgłaszania i prezentacji kandydatur na ich członków oraz sposobu prowadzenia głosowań dotyczących ich wyboru. W praktyce o ich powołaniu decyduje Dyrektor Generalny WHO. Rekomendacje tworzone przez te ciała są często automatycznie powielane przez administrację państw-stron, a także wytyczają kierunki rozwoju prawa międzynarodowego. To oznacza, że w opracowywaniu stanowisk organizacji nie uczestniczą bezpośrednio państwa-strony, a bliżej nieokreślone grupy ekspertów.

Eksperci z Instytutu Arche zwracają uwagę na znaczenie stałego monitoringu rozwiązań proponowanych przez WHO.  Wskazują też na potrzebę stałego zaangażowania państw członkowskich organizacji oraz państw-stron FCTC na rzecz transparentności i rzetelności prac nad projektowanymi zmianami prawnymi oraz tworzonymi wytycznymi.

W planowaniu przyszłych rozwiązań kluczową rolę odgrywa również Komisja Europejska, która reprezentuje państwa członkowskie na forum COP 10 WHO FCTC w Panamie. Dlatego tak istotny jest jej mandat negocjacyjny, dyskutowany w chwili obecnej. Kontrowersje budzi możliwość ustalenia mandatu negocjacyjnego z pominięciem zasady jednomyślności oraz możliwość dopuszczenia jego zmiany przez negocjatorów już w toku prowadzonych rozmów. 

Pełen tekst raportu opracowanego przez ekspertów Instytutu Badań nad Prawem i Medycyną Arche jest dostępny na jego stronie internetowej.