W Światowy Dzień Oceanów ludzkość daje im nadzieję

Tegoroczny Światowy Dzień Oceanów (08.06.2023) stoi pod znakiem ważnych decyzji, jakie podjęła ludzkość dla ochrony mórz i oceanów. W marcu po 20 latach impasu osiągnięto wreszcie globalne porozumienie w sprawie tzw. pełnych mórz (ang. High Seas Treaty) – obszarów dalekomorskich, będących poza jurysdykcją jakichkolwiek krajów. Pełne morze, choć stanowi 2/3 wszechoceanu i odpowiada za wiele kluczowych dla naszego życia procesów, bywa zapomniane, a dotychczasowy chaos prawny powodował jego szybką degradację. Co jeszcze udało się ustalić i czy same decyzje wystarczą?   

Co drugi oddech zawdzięczamy oceanom.  

Na wstępie krótko przypomnijmy, dlaczego ochrona mórz i oceanów to absolutnie kluczowe i pilne zadanie dla ludzkości. Pokrywają one 70% powierzchni naszej planety, odpowiadają za magazynowanie ok. ¼ światowego dwutlenku węgla, a więc w dużej mierze dzięki nim czyste powietrze trafia do naszych płuc. Oceanom zawdzięczamy co drugi oddech, bo jak szacują naukowcy 50% wytwarzanego na świecie tlenu pochodzi z mórz i oceanów. Dodatkowo pomagają nam one łagodzić gwałtowne zjawiska atmosferyczne, regulują klimat, dostarczają pożywienie, surowce mineralne, a nawet leki. Wiele jednak jeszcze nie wiemy. Jak szacuje Narodowa Agencja Oceanów i Atmosfery (NOAA), ponad 80% oceanów pozostaje niezbadanych. 

Mamy przełom?  

Należy podkreślić, że od ostatniego Światowego Dnia Oceanów zaszło wiele procesów politycznych i decyzyjnych, które mogą istotnie przyczynić się do pozytywnej zmiany.  

1. Koniec bezprawia na pełnym morzu 

Osiągnięty w marcu 2023 przez państwa członkowskie ONZ konsensus ws. tak zwanego Traktatu o pełnym morzu (ang. High Seas Treaty) mimo, iż pilny z perspektywy przyrody, zajął światu aż 20 lat.   Prawnie wiążący międzynarodowy instrument dla 2/3 powierzchni oceanu pomoże m.in. uporządkowywać chaos decyzyjny i kompetencyjny pomiędzy organami zarządzającymi, zapanować nad wykorzystaniem przez różne kraje obszarów dalekomorskich i powstrzymać ich niekontrolowaną degradację. 

 2. Cios w plastik 

W marcu 2022 r. miała miejsce przełomowa decyzja Zgromadzenia Organizacji Narodów Zjednoczonych, ONZ ds. Środowiska o rozpoczęciu negocjacji w sprawie globalnego traktatu dotyczącego tworzyw sztucznych (ang. Global Plastics Treaty). Jego wdrożenie pozwoli na podjęcie środków ograniczających produkcję i zużycie plastiku. Presja ma sens. Na rozpoczęcie negocjacji traktatu z pewnością wpłynął fakt, że ponad 2,2 miliona ludzi na całym świecie podpisało petycję WWF wzywającą do jego powstania. Dodatkowo 120 globalnych firm i ponad 1000 organizacji społecznych i obywatelskich również poparło apel o ustanowienie traktatu.  

3. Stop szkodliwym dotacjom 

W czerwcu 2022 Światowa Organizacji Handlu (WTO) podjęła długo oczekiwaną decyzję.  Zakazuje ona m.in. pewnych szkodliwych subsydiów dla rybołówstwa. Dotychczas prawie 85% środków finansowych przekazywanych w formie subsydiów wspierało duże firmy zajmujące się połowami na skalę przemysłową. Z takich środków w niewielkim stopniu korzystali natomiast rybacy przybrzeżni, prowadzący działalność na małą skalę. Dodatkowo niektóre subsydia dawały zachętę do prowadzenia połowów na dalekich obszarach morskich, co było szkodliwe dla lokalnych ekosystemów i gdzie normalnie byłoby to nieopłacalne.

4. Odbudowa naszego systemu podtrzymywania życia 

W grudniu 2022 r. podczas Konferencji ONZ (COP 15) w Montrealu w sprawie różnorodności biologicznej zapadły decyzje ważne nie tylko dla mórz i oceanów, ale dla całego świata. Wśród licznych zobowiązań kluczowe na pewno było przyjęcie tzw. strategii 30×30, polegającej na zobowiązaniach do objęcia ochroną co najmniej 30 proc. światowych lądów, obszarów przybrzeżnych i oceanów. Towarzyszyć temu ma m.in. ograniczenie dotacji wspierających szkodliwe dla środowiska inwestycje, a za to uruchomienie funduszu, w ramach którego państwa członkowskie do 2030 r. będą przekazywały co najmniej 200 miliardów dolarów rocznie na rzecz ochrony bioróżnorodności.  

Utrata różnorodności biologicznej oznacza pusty talerz 

Dla ponad 3 mld ludzi ryby i owoce morza stanowią główne źródło białka. Dodatkowo ponad 800 mln osób na całym świecie zależy od rybołówstwa bezpośrednio jako źródła pożywienia i utrzymania. Większość tych osób to mieszkańcy Globalnego Południa. Tymczasem według Organizacji Narodów Zjednoczonych do spraw Wyżywienia i Rolnictwa (FAO) aż 35% światowych zasobów ryb jest przełowionych, a 57% jest poławianych na najwyższym możliwym poziomie.  

Nie stać nas na nic nierobienie 

Globalne straty wywołane przełowieniem i nadmierną eksploatacją przemysłową szacuje się na 80 mld USD rocznie. Do 2040 r. ryzyko finansowe dla biznesu związane z zanieczyszczeniem mórz i oceanów plastikiem może wynieść 100 mld USD.  Szkodliwe dla mórz i oceanów jest nie tylko przełowienie, ale także m.in.: różnego rodzaju zanieczyszczenia, zagubione lub w inny sposób utracone narzędzia połowowe w tym sieci, plastik, którego rocznie do oceanów trafia aż 14 milionów ton, górnictwo morskie, nieprzemyślana infrastruktura, wprowadzanie przez człowieka inwazyjnych gatunków obcych, intensywna żegluga generująca m.in. hałas podwodny, jak również zmiana klimatu. 

Nie zepsujmy tego 

Ogólnoświatowe traktaty i decyzje podjęte w 2022 i 2023 r. z pewnością nie są idealne, ale wyznaczają właściwy kierunek oraz dają palącym problemom środowiska morskiego należną im uwagę. Wiele jednak zależy od ambicji i determinacji w ich wdrażaniu. Nie ma już czasu na półśrodki. Już dzisiaj musimy przestać niszczyć i zacząć odbudowywać naszą różnorodność biologiczną. Razem możemy więcej.  

Źródła: 

https://www.wwf.pl/srodowisko/morza-i-oceany/zrownowazone-rybolowstwo  

https://wwf.panda.org/wwf_news/?336754/World-Food-Day-fish-gone-people-gone  

WWF: Landmark High Seas Treaty agreed, ushering in new rules for two-thirds of the ocean | WWF (panda.org) 

WWF welcomes long-awaited WTO agreement to curb harmful fisheries subsidies | WWF (panda.org) 

WWF commends UN Environment Assembly's watershed decision to start negotiations for a global plastics treaty | WWF (panda.org) 

Global deal to reverse nature loss by 2030 agreed, but immediate action and funds needed to deliver | WWF (panda.org) 

https://wwfeu.awsassets.panda.org/downloads/reviving_mediterranean_sea_economy_full_rep_lowres.pdf 

https://news.un.org/en/story/2021/10/1103692  

https://openknowledge.worldbank.org/entities/publication/c0b7615e-b3b8-5a63-8e71-df9adfab9b19  

https://www.worldwildlife.org/industries/sustainable-seafood