Fundacja WWF Polska, firma MGGP Aero i Politechnika Warszawska ruszają na poszukiwanie życiodajnego cienia

Tych trzech partnerów rozpoczęło innowacyjny projekt mający na celu ocenę stanu zacienienia rzek i potoków w Polsce. Okazuje się bowiem, że w czasach zmian klimatycznych i coraz liczniejszych upalnych dni, cień rzucany przez drzewa ma ogromne znaczenie dla przetrwania w naszych wodach wielu gatunków ryb. Poszukiwanie życiodajnego cienia ma szczególne znaczenie dla uratowania od śmierci łososi, troci wędrownych, pstrągów i lipieni. Projekt ma również wskazać, gdzie w pierwszej kolejności trzeba będzie dosadzić drzewa. 

       

W dobie zmiany klimatu coraz większym problemem stają się fale upałów i susze. Ich skutki dotkliwie odczuwają mieszkańcy dużych miast - „wysp ciepła”, rolnicy tracący plony, a także przyroda związana z rzekami. Przybywa rzek i potoków, których górne odcinki latem całkowicie wysychają. Temperatury powietrza biją rekordy, a wraz ze wzrostem temperatury powietrza wzrasta również temperatura wody w rzekach. Oznacza to deficyty tlenu rozpuszczonego w wodzie - im wyższa temperatura wody tym mniej tlenu niezbędnego dla zwierząt wodnych. Dlatego, tak ważne jest, czy brzegi rzeki są zadrzewione i dają cień, który może zdecydować o życiu lub śmierci ryb w rzece. Jeżeli nad brzegiem rzeki rośnie dostatecznie dużo wysokich drzew, rzucany przez nie cień może zapobiec nagrzaniu się wody do temperatury zagrażającej rybom.

Na nienaturalnie wysokie temperatury wody szczególnie wrażliwe są zimnolubne ryby łososiowate, dla których optymalna temperatura wody to 14 – 18 oC.  Przy wzroście temperatury wody w rzece do 23 – 250C pstrągi, lipienie i młode łososie oraz trocie wędrowne umierają. Szczególnie wrażliwe na przegrzanie wody są lipienie. 

Wysoka temperatura wody powoduje również wzrost toksyczności zanieczyszczeń rozpuszczonych w wodzie, co jeszcze bardziej zwiększa ryzyko śmierci ryb w przegrzanych rzekach. Zadrzewienia i zakrzewienia nie tylko ocieniają wodę, ale tworzą także naturalną strefę buforową wzdłuż rzeki przechwytującą zanieczyszczenia spłukiwane z okolicznych gruntów przez opady deszczu: związki azotu i fosforu z nawożonych pól i pestycydy.

Żeby móc ustalić czy w upalne dni polskie rzeki mają szansę na zbawienny cień dzięki nadbrzeżnym zadrzewieniom, Fundacja WWF Polska wspierana pro bono przez firmę MGGP Aero i Politechnikę Warszawską przystąpiła do oceny w jakim stopniu ocienione są wszystkie rzeki i potoki w Polsce. Szczegółowo przeanalizowane zostanie ok. 200 tys. km bieżących cieków podzielonych na kilkukilometrowe odcinki. „Wykonanie tego typu analizy w skali całej Polski jest poważnym wyzwaniem koncepcyjnym i technicznym. Do obliczenia powierzchni cienia rzucanego w południe najdłuższego dnia roku na lustro wody rzeki zostanie wykorzystana opracowana przez naszą firmę Krajowa Mapa Koron Drzew” – mówi Łukasz Sławik, Dyrektor Działu Teledetekcji MGGP Aero. Partnerzy projektu mają już pierwsze wyniki. „Pilotaż przeprowadzony w zlewni rzeki Bóbr w woj. dolnośląskim wykazał, że dobrze rozwinięte zadrzewienia, zajmujące co najmniej 75% strefy wzdłuż brzegu rzeki, występują tylko na 13% długości rzek" - mówi prof. Dominik Kopeć, Zastępca Dyrektora Działu Teledetekcji MGGP Aero. 

Dzięki projektowi możliwe będzie wskazanie miejsc, w których szczególnie brakuje cienia. „Opracowany zostanie model, który pozwoli ocenić na ile obecne zacienienie powierzchni wody w korycie rzeki odbiega od maksymalnego zacienienia, które wystąpiłoby wtedy, gdyby oba brzegi rzeki były gęsto zadrzewione” - mówi prof. Katarzyna Osińska-Skotak, z Wydziału Geodezji i Kartografii PW. „Niezbędne analizy i obliczenia zostaną wykonane przy pomocy klastra komputerowego wchodzącego w skład Platformy IT CENAGIS, którą dysponuje nasza uczelnia” – dodaje prof. Dariusz Gotlib, również z Wydziału Geodezji i Kartografii Politechniki Warszawskiej.

Problem groźnego dla przyrody nagrzewania się wody w rzekach pojawił się już w krajach leżących na północ od Polski. W Szkocji w czasie upalnego lata w 2018 r. aż w 70% rzek temperatury przekroczyły wartość, przy której umierają młode łososie. Aby ratować łososie i inne zimnolubne gatunki, Szkocja wprowadziła system monitoringu temperatury wody oraz opracowała krajowe priorytety dla uzupełnienia dających pożądany cień zadrzewień wzdłuż rzek, gdyż okazało się, że zaledwie 35% szkockich rzek jest odpowiednio zacienionych. Dzięki zaangażowaniu MGGP Aero i Politechniki Warszawskiej będzie możliwie opracowanie dla wszystkich polskich rzek i potoków szczegółowych map obrazujących priorytety dla odbudowy zadrzewień nadrzecznych, podobnych do map opracowanych przez Szkocję. „Nasza współpraca jest dobrym przykładem działań realizowanych wspólnie przez organizacje pozarządowe, firmy i uczelnie poczuwające się do współodpowiedzialności za stan środowiska w Polsce” - mówi Karolina Kukielska z WWF. 

W Polsce są już realizowane oddolne inicjatywy na rzecz zapobiegania nadmiernemu nagrzewaniu się wody w korytach rzek. 25 marca br. odbyła się akcja sadzenia drzew zorganizowana przez Okręg Polskiego Związku Wędkarskiego w Kielcach, Fundację WWF Polska i Młodzieżowy Sejmik Województwa Świętokrzyskiego, w ramach której nad brzegami uregulowanych rzek zasadzono 18 tys. drzew. Jednakże entuzjazm i ciężka praca wolontariuszy nie wystarczą dla zapobieżenia nadmiernemu nagrzewaniu się wody w rzekach. Potrzebne jest przede wszystkim wsparcie ze strony krajowego programu odbudowy zadrzewień nadrzecznych.  

Więcej o partnerach projektu na: www.mggpaero.com i www.cenagis.edu.pl

Mapy priorytetów odbudowy zadrzewień nadrzecznych w Szkocji

Riparian Woodland Prioritisation Scores for Scotland

• Nationally scaled tree planting prioritisation score where trees are planted on both banks
• Nationally scaled tree planting prioritisation score where trees are planted on only the most southerly bank

• Nationally scaled tree planting prioritisation score where trees are planted on only the most northerly bank

• Locally scaled tree planting prioritisation score where trees are planted on both banks

• Locally scaled tree planting prioritisation score where trees are planted on only the southerly bank

• Locally scaled tree planting prioritisation score where trees are planted on only the northerly bank