Karta Praw Chorego na Otyłość – o czym każdy powinien wiedzieć?

Światowa Federacja Otyłości zwraca uwagę, iż tegoroczne obchody Światowego Dnia Otyłości powinny się koncentrować na  potrzebie inicjowania zarówno wśród społeczeństwa, jak i chorych na otyłość szczerej rozmowy o chorobie[1]. Idea ta jest silnie związana z faktem, iż język, jakim się posługujemy ma ogromną moc kształtowania rzeczywistości. Może wzmacniać równość, ale także dyskryminować poprzez budowanie uprzedzeń. Ta druga strona siły komunikacji jest codziennością dla ponad miliarda chorych na otyłość na świecie. W Polsce 45% osób z otyłością deklaruje, że osobiście doświadczyło zwracania uwagi na ich masę ciała, a 35% spotkało się z przemocą słowną związaną z otyłością[2]. Przypadków dyskryminacji tej grupy chorych nie brakuje również w obszarze systemu ochrony zdrowia. Aż 40% badanych spotkało się z niewłaściwym traktowaniem ze strony przedstawicieli ochrony zdrowia[3]. Ta sytuacja pokazuje, że kształtowanie właściwej kultury komunikacyjnej ma priorytetowe znaczenie.

Punktem wyjścia dla tej sytuacji jest uznanie, że otyłość jest chorobą a nie defektem estetycznym, za rozwój którego obarcza się chorego. World Health Organisation już ponad 6 dekad temu nadała otyłości kod E66 w Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób (ICD-10), ale mimo to do dziś toczą się społeczne dyskusje na temat charakteru choroby, jaką jest otyłość. Brak powszechnej zgody na uznanie otyłości za chorobę skutkuje społecznym przyzwoleniem na stygmatyzację, wykluczenie i negatywną ocenę chorych, czego na tak dużą skalę nie obserwuje się w przypadku innych problemów zdrowotnych.

Budowanie kultury komunikacji na temat choroby otyłościowej to proces, w który muszą się zaangażować przedstawiciele różnych środowisk. Z tą myślą w ramach kampanii edukacyjnej  „Porozmawiajmy szczerze o otyłości” z inicjatywy Polskiego Towarzystwa Leczenia Otyłości we współpracy z Instytutem Praw Pacjenta i Edukacji Zdrowotnej powstała „Karta Praw Chorego na Otyłość”. Jej celem jest wskazanie na istniejące regulacje prawne, które zapewniają chorym na otyłość opiekę medyczną zgodną ze współczesną wiedzą medyczną i z przestrzeganiem równego dostępu do rzetelnej informacji, należytej diagnostyki, a także leczenia.

Skąd pomysł na powstanie dokumentu?

Otyłość to złożona choroba przewlekła, która sama nie ustępuje, ma tendencje do nawrotów i generuje bardzo dużą liczbę powikłań (ponad 200!). Chorzy na otyłość muszą mierzyć się z trudnościami począwszy od dostępu do specjalistów posiadających wiedzę i umiejętności w leczeniu otyłości, poprzez ograniczoną infrastrukturę (brak specjalistycznego sprzętu dostosowanego do masy ciała, jak np.: tomografy, łóżka, wózki), a kończąc na niejednokrotnie negatywnym nastawieniu do chorych wśród pracowników ochrony zdrowia, a także niezgodnego ze współczesną wiedzą medyczną braku postrzegania otyłości jako choroby,  – mówi dr hab. n. med. Mariusz Wyleżoł, Wiceprezes Polskiego Towarzystwa Leczenia Otyłości. - Niezbędny był więc z naszej perspektywy dokument, który będzie stanowił odpowiednie narzędzie dla chorych poszukujących profesjonalnej pomocy – podkreśla.

Wspólnie wypracowaliśmy dokument, który ma na celu dołożenie przysłowiowej cegiełki do budowania systemu opieki zdrowotnej opartego na dobrych praktykach i poszanowaniu godności wobec chorych na otyłość. Karta jest kolejnym krokiem zbliżającym nas do tego celu – tłumaczy Igor Grzesiak, Wiceprezes Zarządu Instytutu Praw Pacjenta i Edukacji Zdrowotnej.

Co obejmuje „Karta Praw Chorego na Otyłość”?

Dokument nawiązuje do zasadniczych praw, które posiada każdy pacjent chorujący na otyłość. Odnoszą się one m.in. do prawa: świadczeń zdrowotnych, informacji, wyrażania zgody, poszanowania intymności, poszanowania godności, dodatkowej opieki pielęgnacyjnej, dostępu oraz poszanowania tajemnicy dokumentacji medycznej, a także do złożenia skargi. Ponadto Karta w pierwszym punkcie podkreśla, że niezbywalnym i podstawowym prawem każdego chorego, w tym także chorego z otyłością jest prawo do równego traktowania i równego dostępu do gwarantowanych świadczeń opieki zdrowotnej niezależnie od sytuacji materialnej.

„Karta Praw Chorego na Otyłość” jest unikalnym dokumentem, który na pierwszym miejscu stawia dobro chorych z otyłością. Sama jestem przykładem na to, że osoba chorująca na otyłość w Polsce regularnie spotyka się z brakiem zrozumienia i empatii ze strony pracowników ochrony zdrowia. Mamy do czynienia z sytuacją, w której nadal w przestrzeni publicznej za nadmierną masę ciała obarcza się winą samego chorego, zarzucając mu lenistwo, brak silnej woli i kontroli nad własnym życiem. Mam nadzieję, że dzięki dokumentowi, jakim jest Karta Praw Chorego na Otyłość liczba przypadków, w których prawa pacjenta z otyłością nie są przestrzegane i egzekwowane zmniejszy się. Dokument ma za zadanie również budowanie samoświadomości wśród samych pacjentów, że nie muszą zgadzać się na nierówne traktowanie, a ich stan zdrowia i konieczność leczenia są tak samo ważne, jak u innych chorych – mówi Pani Emilia Modrzyńska, pacjentka chorująca na otyłość.

Prawo do świadczeń zdrowotnych

Chory z otyłością ma prawo do pełnej diagnostyki, leczenia, pielęgnacji i rehabilitacji zgodnie ze wskazaniami aktualnej wiedzy medycznej, pełnej i skoordynowanej opieki w zakresie POZ (lekarz, pielęgniarka oraz położna), edukacji w zakresie samokontroli cukrzycy oraz zasad zdrowego odżywiania. Odmowa lub brak chęci udzielenia konsultacji lub wykonania badań przez lekarza jest sprzeczna z obowiązującym prawem. W systemie nie powinna mieć miejsca sytuacja, w której na podstawie wyglądu pacjenta, lekarz deprecjonuje objawy, z którymi chory zgłasza się po pomoc. W ramach NFZ pacjent ma prawo do uzyskania szpitalnego leczenia otyłości. Pod tym pojęciem mieści się również leczenie chirurgiczne. W każdej sytuacji, bez wyjątku chory ma prawo do zasięgnięcia opinii innego lekarza lub zwołania konsylium lekarskiego.

Prawo do informacji

Pacjent ma prawo do uzyskania pełnej informacji nie tylko nt. własnego stanu zdrowia (diagnozy, metod i przebiegu leczenia, wynikach badań, rokowaniach), ale również dostępnych profilaktycznych programów zdrowotnych finansowanych ze środków publicznych oraz rodzaju metod leczniczych dostępnych dla niego w zakresie działalności danego podmiotu medycznego. Obecnie chorzy ze zdiagnozowaną otyłością olbrzymią mogą skorzystać z programu KOS-BAR, który zapewnia pacjentom kompleksowe chirurgiczne leczenie otyłości. Wkrótce pojawi się też nowy program pilotażowy skierowany do pacjentów, u których stwierdzono otyłość lub wysokie ryzyko jej rozwoju. Pierwsze jego propozycje mają zostać przedstawione Ministrowi Zdrowia w marcu 2023 roku. Każdy chory z otyłością powinien mieć świadomość, że nie ma obowiązku polegającego na wyłącznym przyjmowaniu informacji od pracowników opieki zdrowotnej. Na każdym etapie chory również może swobodnie wyrażać swoje zdanie.

Prawo do poszanowania intymności

Podczas wykonywania badań i zabiegów medycznych, związanych z leczeniem, pielęgnacją czy rehabilitacją obecny może być wyłącznie personel medyczny, którego pomoc i obecność jest konieczna. W przypadku udziału innych osób pacjent musi wyrazić na to zgodę. Jest to ważne szczególnie w przypadku pacjentów z otyłością, ponieważ mogą czuć się dodatkowo skrępowani lub zawstydzeni. Prawo to pozwala na stworzenie dla pacjentów bezpiecznej przestrzeni. Studenci mają obowiązek poproszenia pacjenta o zgodę przed wykonaniem jakiegokolwiek badania, które będzie wymagało dotyku. Chory na otyłość ma prawo do zażądania obecności osoby bliskiej w trakcie wykonywania zabiegów oraz badań medycznych. 

Prawo do dostępu oraz poszanowania tajemnicy dokumentacji medycznej

Prawo zakazuje wszelkich przejawów naruszania godności pacjenta i zachowań dyskryminacyjnych względem niego. W szczególności przedmiotowego traktowania, lekceważenia zdania pacjenta, spowodowania u chorego poczucia przygnębienia, lęku, niższości lub poniżenia i braku życzliwości lub wyrozumiałości.

Częstość występowania choroby otyłościowej, jej niekorzystny wpływ na rozwój i przebieg innych chorób – powikłań otyłości  powodują, że chorzy na otyłość są bardzo liczną grupą odbiorców usług medycznych. Przygotowując dokument „Karta Praw Chorego na Otyłość” naszym celem było wyodrębnienie istniejących praw i zestawienie ich w kontekście opieki nad pacjentem chorującym na otyłość. Jest to dopiero początek drogi ku kształtowaniu systemu opieki medycznej nad chorymi z otyłością opartego na szacunku i uznania otyłości jako choroby. Karta jest modelowym zestawieniem praw, który mam nadzieję, w niedalekiej przyszłości zostanie rozszerzony o kolejne elementy. Zdecydowanie pozostało jeszcze wiele pracy przed nami, ale powoli zbliżamy się do celu. – komentuje prof. dr hab. n. med. Paweł Bogdański, Prezes Polskiego Towarzystwa Leczenia Otyłości.

Zapraszamy do odwiedzenia strony ootylosci.pl, gdzie została zamieszczona pełna wersja dokumentu „Karta Praw Chorego na Otyłość”.

[1] World Obesity Day 4 March 2023 | World Obesity Federation

[2] Badanie opinii zrealizowane w ramach kampanii „Porozmawiajmy szczerze o otyłości” w dn. 8-18.02.2022 r. przez agencję badawczą SW Research. W ramach pierwszego etapu badania przeprowadzono 1007 ankiet z reprezentatywną próbą Polek i Polaków. W etapie drugim przeprowadzono 329 ankiet z osobami z otyłością.

[3] j.w.