Ochrona przyrody - ograniczenia czy szansa na rozwój? Wizyta studyjna w Chorwacji

W dniach 5-10 czerwca, 12 osób w tym przedstawiciele polskiego rybołówstwa, Wolińskiego Parku Narodowego, Urzędu Morskiego w Szczecinie i gminy Rewal oraz Fundacji im. Heinricha Bölla w Warszawie, wzięło udział w wizycie studyjnej do Chorwacji, w Parku Przyrody Lastovo, gdzie od lat działa chorwackie biuro WWF Adria. Celem wizyty było przyjrzenie się temu, jak można jednocześnie chronić środowisko i czerpać z tego korzyści.

Dlaczego trzeba działać?

Rybołówstwo przeżywa kryzys na całym świecie. Zmiana klimatu wpływa na podnoszenie się temperatury mórz, zmieniają się kierunki prądów morskich, wzrasta zakwaszenie wód, a to wszystko nie pozostaje bez znaczenia dla ryb. Do tego aż 90% światowych stad ryb jest przełowiona lub poławiana na najwyższym możliwym poziomie. To wszystko powoduje, że rybacy, zarówno w Polsce jak i na świecie, widzą, że zasoby ryb się kurczą. Bez podjęcia zdecydowanych działań ucierpi przyroda, w tym również ludzie.

Czy ochrona przyrody, to tylko ograniczenia?

W Polsce występuje wiele form obszarowej ochrony przyrody, kojarzonych często z ograniczeniami, które generują dla człowieka. Nie można zaprzeczyć, że ochrona przyrody wprowadza zmiany i wiąże się z obostrzeniami, ale należy również pamiętać o korzyściach i szansach, jakie wprowadza. Obszary chronione generują mnóstwo usług ekosystemowych, czyli bezpośredni wkład ekosystemów w dobrostan ludzi lub mówiąc prościej – korzyści, które czerpiemy ze środowiska naturalnego. Są to różnego rodzaju usługi związane m.in. z oczyszczaniem powietrza, wody, ochroną przed powodzią czy suszą, dostarczaniem pożywienia, podnoszeniem atrakcyjności turystycznej regionu, zapewnianiem siedlisk dla cennych gatunków, ale również korzyści zdrowotne, za które nie ponosimy kosztów.

“Naturę po prostu opłaca się chronić. Można znaleźć wiele prac naukowych pokazujących, jak istnienie obszarów chronionych wpływa pozytywnie na lokalne społeczności, tworząc nowe miejsca pracy, zwiększając atrakcyjność regionu czy polepszając zdrowie”- wyjaśnia Jadwiga Ziomacka z WWF Polska - “Środowisko dostarcza nam nawet do 125 bilionów dolarów[1] rocznie w skali świata. Na niszczeniu środowiska zyskują nieliczni, a na ochronie wszyscy” - dopowiada Ziomacka.

Wnioski z wizyty

Wizyta studyjna w Chorwacji pokazała, że ochrona przyrody i związane z nią korzyści dla społeczności lokalnych są jak najbardziej możliwe do osiągnięcia. Ponad 5 lat temu WWF Adria rozpoczęło szerokie konsultacje i rozmowy z mieszkańcami wyspy Lastovo, żeby jak najlepiej zrozumieć problemy i wyzwania, z którymi się mierzą.

“Przede wszystkim bardzo budująca i dająca duże możliwości jest współpraca lokalnych społeczności z miejscowym WWF” - komentuje Karolina Myroniuk z gminy Rewal - “Mimo, że nie we wszystkim ekolodzy zgadzają się z lokalnymi rybakami, to mają wspólny cel, którym jest zatrzymanie spadku liczebności ryb. Rozwiązaniem tego problemu oraz wielu innych problemów środowiskowych jest dialog i współpraca ze sobą różnych środowisk. Wspólnie jesteśmy w stanie znaleźć sposób, żeby połączyć ochronę przyrody z zapewnieniem pracy dla lokalnych społeczności i spełnienia ich innych potrzeb.” - dodaje Myroniuk.

Chorwacja i Polska różnią się w sposób oczywisty. W różnych uwarunkowaniach geograficznych, kulturowych i prawnych nie da się znaleźć rozwiązania pogodzenia ochrony przyrody z rybołówstwem, które można skopiować jeden do jednego. Jednak dzięki wizycie studyjnej mogliśmy przyjrzeć się w jaki sposób doszło do tego na chorwackiej wyspie. Jakie znaleziono rozwiązania, które były lub są wdrażane? To m.in. stworzenie stref wolnych od połowów, skrócenie długości sieci, którymi można poławiać na terenie parku przyrody, znalezienie alternatywnych form zarobku dla mieszkańców, promowanie i wspieranie lokalnych inicjatyw dążących do zrównoważonego korzystania ze środowiska, utworzenie targu rybnego czy kooperatywy rybackiej.

Wizyta w Chorwacji jest jednym z prowadzonych przez WWF Polska działań na rzecz morskich obszarów chronionych. Dążymy do tego, żeby morskie obszary chronione znajdowały się nie tylko na mapach i w planach, ale otrzymały rzeczywiste wsparcie i ochronę, która jest potrzebna środowisku i ludziom.

Wizyta studyjna odbyła się we współpracy z Fundacją im. Heinricha Bölla w Warszawie
 w ramach projektu „Morskie obszary Natura 2000”

***

DOWIEDZ SIĘ WIĘCEJ

Park Przyrody Lastovo – dlaczego jest wyjątkowy?

W 2006 roku został ustanowiony Park Przyrody Lastovo. Archipelag wysp wchodzący w skład parku znajduje się o ponad cztery godziny podróży promem od stałego lądu, m.in. właśnie dlatego przyroda jest tu mniej nadszarpnięta działalnością człowieka. Przez wiele lat obszar parku był wyłączony dla turystów, ze względu na istniejącą tam bazę wojskową.

Dziś liczne wypłycenia i zakamarki wokół Lastova i okolicznych wysp, stanowią dobre miejsce do rozrodu i życia wielu gatunków morskich organizmów, w tym: ślimak tun (Tonna galea), ślimaki z rodzaju Charonia czy przyszynka szlachetna (szołdra). Wokół wyspy napotkamy żyjące na dnie korale szlachetne oraz podmorskie łąki endemicznego gatunku trawy morskiej z rodzaju Posidonia. Podwodne łąki są nie tylko schronieniem i domem licznych organizmów - produkują również duże ilości tlenu. Spośród ok. 700 roślin, które spotkamy na wyspie 15 z nich występuje tylko w tym miejscu.

Międzynarodowa wymiana doświadczeń

Polska delegacja w czasie wizyty w Chorwacji miała okazję przypatrzeć się jak działa Park Przyrody Lastovo, zobaczyć krajobrazy i cenne siedliska, które są objęte ochroną. Wielu spośród mieszkańców wyspy widzi, jak dużą wartością dla ich przyszłości jest ochrona przyrody, a w trakcie wizyty mogliśmy posłuchać i zobaczyć, w jaki sposób pogodzili z nią swoją pracę.

Inkubator Niebieskiego Biznesu

To specjalny program stworzony dla mieszkańców, którzy są zainteresowani prowadzeniem własnej zrównoważonej działalności na wyspie, ale mają trudność w uzyskaniu wsparcia finansowego na jego rozwój. Dzięki współpracy WWF Adria i innych organizacji, udało się wygospodarować środki na pożyczki, które trudno byłoby uzyskać w bankach, a do tego mieszkańcy otrzymują pomoc w przygotowaniu biznesplanu. Prowadzone działalności muszą być skoncentrowane wokół rozwiązań przyjaznych środowisku.

Troska o zasoby ryb

Ochrona przyrody wymaga czasem kompromisów i nigdy nie powinna odbywać się kosztem ludzi. Często już małe zmiany w sposobie użytkowania łowisk mogą wpłynąć na poprawę rybostanu. Przykładem tego jest skrócenie długości sieci rybackie dla połowów, które odbywają się na terenie parku przyrody lub tworzenie stref wyłączonych z połowów. Jest to praktykowany w wielu miejscach na świecie (np. na Morzu Śródziemnym, w Australii czy USA) sposób na pozostawienie terenów do spokojnego rozrodu i rozwoju zwierząt. Dzięki temu w dłuższej perspektywie czasu, na obszarach przylegających do stref wyłączonych z połowu obserwuje się więcej ryb, a poszczególne osobniki są zwykle dłuższe i cięższe niż gdy takich obszarów nie było.

Jak wygląda praca rybaka?

Żeby chronić środowisko część rybaków świadomie decyduje się na ograniczanie połowów, co oznacza zwykle także mniejsze zyski. Potrzebne są zatem alternatywne rozwiązania. Ivica i Helena - małżeństwo rybaków żyjących na wyspie Lastovo zaczęło prowadzić rejsy turystyczne, podczas których pokazują turystom, jak wygląda praca na kutrze, łącząc to z serwowaniem własnoręcznie złowionych ryb i opowieściami o lokalnym życiu. Dzięki temu są w stanie kontynuować swoją pracę w zawodzie, a jednocześnie mają dodatkowe zrównoważone źródło utrzymania.

[1] Changes in the global value of ecosystem services

R.Costanza et. al., Global Environmental Change, 2014