Kleszczowe zapalenie mózgu – jak się chronić, zanim będzie za późno?

W 2021 roku aż o 60% wzrosła liczba zakażeń kleszczowym zapaleniem mózgu w Czechach, Niemczech i na Słowacji[1]. Eksperci podkreślają, że również w Polsce liczba zarażonych wirusem rośnie. Lekarstwo na KZM nie zostało jeszcze opracowane. Bardzo skuteczną metodą ochrony (95% skuteczności!) przed zachorowaniem i niebezpiecznymi powikłaniami jest szczepienie.

Czym jest kleszczowe zapalenie mózgu?

Kleszczowe zapalenie mózgu (KZM) jest chorobą zakaźną ośrodkowego układu nerwowego (OUN), która może prowadzić do poważnych, trwałych powikłań. Szacuje się, że ok. 3-15 proc. kleszczy w Polsce jest zakażonych wirusem KZM. Do zachorowań dochodzi najczęściej w województwie podlaskim[2], lecz w rzeczywistości zagrożenie występuje na obszarze całej Polski. Najwięcej chorych rejestrowanych jest od maja do października, ale pierwsze zgłoszenia pojawiają się już w marcu i kwietniu. Spadające z krzewów lub bytujące w trawie kleszcze przytwierdzają się szczególnie na cienkiej skórze pod kolanami, w pachwinach i pod pachami. U dzieci mogą się również pojawić na głowie, klatce piersiowej czy karku.

KZM – typowe objawy

U większości osób kleszczowe zapalenie mózgu początkowo przebiegiem przypomina zwykłą grypę – może wystąpić gorączka, osłabienie, apatia czy bóle mięśni i stawów. U ok. 26 proc. pacjentów niefortunne spotkanie z kleszczem zakończy się samoistnym wyzdrowieniem po ok. tygodniu. Zdarza się również, że po bezobjawowym okresie pozornej poprawy trwającym zazwyczaj ok. 8-11 dni, choroba wejdzie w drugą, bardziej niebezpieczną fazę neurologiczną. Jeśli do niej dojdzie, uszkodzeniu ulegają struktury ośrodkowego układu nerwowego (np. opony mózgowe), a przy cięższych przebiegu choroby – mózg i rdzeń kręgowy. W przypadku wystąpienia wysokiej gorączki, sztywności karku, napadów padaczkowych, zaburzeń równowagi i świadomości, pacjent wymaga natychmiastowej hospitalizacji.

Nie tylko ukąszenie kleszcza jest groźne

Większość osób łączy zagrożenie KZM tylko z długotrwałym żerowaniem kleszcza na skórze, co jednak jest typowe dla boreliozy. Niestety wirus TBEV odpowiedzialny za KZM rozwija się w gruczołach ślinowych pajęczaka, co sprawia, że do zakażenia może dojść dosłownie w ciągu kilku minut od ukłucia – nawet jeśli nieproszony gość zostanie bardzo szybko usunięty z naszego ciała. Wirus potrafi również przenikać do mleka zakażonych zwierząt i przetrwać w niepasteryzowanych produktach mlecznych. Szczególnie niebezpieczne jest spożywanie tych pochodzących od kóz i owiec. Do zakażenia może również dojść w jeszcze bardziej nieoczywisty sposób – drogą oddechową poprzez wdychanie odchodów zakażonych kleszczy, które znalazły się w kurzu lub sianie.

– Wiele osób może być zakażonych i zupełnie nie zdawać sobie z tego sprawy, bo nigdy nie miało kontaktu z kleszczem. Jedna trzecia pacjentów nie zgłasza się do lekarza nawet pomimo świadomości wystąpienia ukąszenia. Tymczasem wirus namnaża się w ciele, przechodzi do węzłów chłonnych, by następnie przez krwiobieg zaatakować ośrodkowy układ nerwowy. Powikłania spowodowane kleszczowym zapaleniem mózgu mogą być bardzo poważne, a niestety dzisiejsza medycyna nie zna na nie skutecznego lekarstwa – ostrzega dr Krzysztof Urban, internista enel-med.

Szczepienie – skuteczna ochrona przed KZM

Powszechnie stosowane metody ochronne jak założenie długich spodni i skarpet, butów za kostkę, osłonięcie rąk, karku i głowy czy stosowanie repelentów nie daje pełnej ochrony przed KZM. Dlatego warto postawić na sprawdzone rozwiązania medyczne, które mają potwierdzoną wieloletnią skuteczność.

– Choroby odkleszczowe grożą bardzo poważnymi konsekwencjami, a kleszczowe zapalenie mózgu jest jedyną z nich, na którą istnieje skuteczna szczepionka. KZM zazwyczaj gorzej przechodzą osoby starsze, a mężczyźni zapadają na nie dwa razy częściej niż kobiety. Także ciężkie objawy pojawiają się u nich aż trzy razy częściej niż u pań. Niestety przebiegu choroby nigdy nie da się przewidzieć, dlatego zalecam wszystkim moim pacjentom zabezpieczyć się zawczasu i skorzystać z dostępnych na rynku szczepionek – apeluje dr Krzysztof Urban, internista enel-med.

Zaszczepić może się każdy, kto ukończył pierwszy rok życia. Pełną ochronę daje przyjęcie trzech dawek szczepienia pierwotnego oraz dawki przypominającej co 3-5 lat. Między pierwszą a drugą dawką należy zrobić 1-2 miesiące odstępu oraz 9-12 miesięcy pomiędzy drugą i trzecią dawką. Skuteczność szczepienia jest bardzo wysoka – na 100 osób zaszczepionych aż 95 wytwarza przeciwciała zabezpieczające przed powikłaniami. Oczywiście iniekcję należy wykonać po uzgodnieniu z lekarzem.

– Pacjentom, którzy chcą odpowiedzialnie podejść do swojego zdrowia, polecam od razu wykupić pakiet trzech szczepień. Ta opcja dostępna w sklepie online enel-med pozwala zaplanować pełny harmonogram iniekcji i w konsultacji z lekarzem specjalistą zabezpieczyć się na okres trzech do pięciu lat. Istnieje również możliwość wykupienia pojedynczych dawek uzupełniających. Wiosna to dobry czas, żeby zadbać o siebie i swoją rodzinę – mówi dr Krzysztof Urban, internista enel-med.

[1] Rośnie liczba zakażeń wirusem kleszczowego zapalenia mózgu. Problemu nie widać w statystykach (ceo.com.pl)

[2] https://www.pzh.gov.pl/raport-otwarcia-badanie-i-ocena-wplywu-klimatu-na-stan-zdrowia-oraz-wypracowanie-dzialan-zwiazanych-z-adaptacja-do-jego-zmian/