Rola mleka w diecie dziecka po 1. roku życia

Jak odpowiednio żywić dziecko po 1. roku życia? W jaki sposób, zgodnie z wytycznymi i aktualną wiedzą, rozbudowywać jego dietę pamiętając o produktach mlecznych? Na te i inne pytania odpowiada Karolina Łukaszewicz-Marszał, dietetyczka kliniczna, ekspertka programu edukacyjnego Fundacji Nutricia „1000 pierwszych dni dla zdrowia”.

42% dzieci w wieku 13-36 miesięcy przyjmuje z dietą zbyt mało wapnia. Aż 94% maluchów po pierwszym roku życia nie dostarcza organizmowi odpowiedniej ilości witaminy D i to w okresie, kiedy zapotrzebowanie na te wartości odżywcze jest wysokie[1]. Obserwowane są również znaczące niedobory jodu i żelaza, czyli składników wpływających na rozwój funkcji poznawczych dzieci[2]. Te wyniki pokazują, jak kluczowe jest prawidłowe bilansowanie diety dzieci po 1. roku życia, czyli w momencie dalszego, bardzo intensywnego rozwoju organizmu. Jak wskazują eksperci, odpowiednio zbilansowany i urozmaicony jadłospis, uzupełniony o mleko (w tym mleko modyfikowane) i przetwory mleczne, wspiera prawidłowy rozwój, a w dalszej perspektywie, obniża ryzyko rozwoju chorób cywilizacyjnych[3].

Mleko towarzyszy nam od pierwszych chwil naszego życia. Eksperci wskazują, że karmienie piersią jest złotym standardem żywienia niemowląt i nie ma wątpliwości, że mleko mamy jest nadal cennym składnikiem diety  w wieku poniemowlęcym. Zaleca się kontynuację karmienia piersią tak długo, jak chce tego matka i dziecko, przy jednoczesnym wprowadzaniu nowych produktów do jadłospisu malucha. Pomimo, że dziecko po 1. urodzinach ma już rozszerzoną dietę o wszystkie produkty, to nadal ma też wyjątkowe potrzeby żywieniowe. Roczny szkrab ma wręcz wyższe zapotrzebowanie na niektóre składniki odżywcze niż osoba dorosła. Najlepszymi przykładami są wapń i jod, których dziecko potrzebuje 4 razy więcej (w przeliczeniu na kg/m.c.), czy witamina D, której maluch w wieku 1-3 potrzebuje aż 6 razy więcej niż dorosły. W okresie 1000 pierwszych dni, a więc od poczęcia przez pierwsze lata, organizm rozwija się najintensywniej w całym życiu. Posiłki jakie przyjmuje roczny maluch muszą więc odpowiadać na całodzienne zapotrzebowanie organizmu. Należy jednocześnie pamiętać, że dieta dziecka powinna być inna niż ta, którą stosują dorośli. Zważywszy na to, powinniśmy ograniczać podaż soli i cukru, a kłaść nacisk na dostarczanie w posiłkach większej ilości takich składników jak wspomniane jod, witamina D, wapń czy też żelazo.[4] - komentuje Karolina Łukaszewicz-Marszał, dietetyczka kliniczna i ekspertka programu edukacyjnego Fundacji Nutricia „1000 pierwszych dni dla zdrowia”.

Prawidłowe bilansowanie diety dziecka po 1. roku życia

W codziennym menu roczniaków warto uwzględniać warzywa, owoce, mleko (w tym modyfikowane) i produkty mleczne, produkty zbożowe a także mięso, ryby, jaja i źródła zdrowych tłuszczów. Według zaleceń, dzieci w wieku 1-3 powinny otrzymywać 4-5 posiłków dziennie – 3 pełnowartościowe, jak śniadanie, obiad, kolację i 1-2 posiłki uzupełniające. Posiłki te z zasady powinny być bogate w warzywa i owoce, ponieważ dzieci po 1. roku życia są w okresie, w którym intensywnie kształtują się ich nawyki żywieniowe. dodaje Karolina Łukaszewicz-Marszał.

Rola mleka i produktów mlecznych w diecie dziecka po ukończeniu 1. roku życia

Badania wskazują, że dzieci w wieku 1-3 spożywają za mało mleka i produktów mlecznych![5] Dbając o prawidłowe zbilansowanie diety roczniaka i podając mu codziennie trzy porcje mleka i produktów mlecznych, powinniśmy wiedzieć, jakie produkty wykorzystywać. Przykładową porcją będzie szklanka mleka (także modyfikowanego), ½ szklanki kefiru lub jogurtu naturalnego, 2 łyżeczki twarożku czy 1 plasterek żółtego sera.  Ta szczególna grupa artykułów jest źródłem cennego wapnia, niezbędnego do rozwoju układu kostnego. Jest to więc tym bardziej niepokojące, że aż 42% dzieci w wieku 1-3 nie dostarcza organizmowi wystarczającej ilości tego składnika wraz z dietą[6]. Jeśli mama nadal karmi je piersią to dobrze, jednak nie oznacza to, że nie należy uzupełniać diety o mleko krowie bądź modyfikowane i produkty mleczne. Ostatnio często obserwowanym błędem żywieniowym, jest podawanie dzieciom napojów roślinnych w  zastępstwie mleka. Należy pamiętać, że takie produkty mogą być dosładzane, co w kontekście bilansowania diety dziecka po 1. roku życia może niekorzystnie wpłynąć na rozwój jego organizmu, a także przyszłe nawyki żywieniowe. Mleko krowie rekomenduje się podawać do picia dopiero po pierwszych urodzinach, ale nie w większych ilościach niż 500 ml. Czy mleko krowie jest więc najlepszym wyborem? W większych ilościach może dostarczać za dużo sodu czy nasyconych kwasów tłuszczowych, co nie odpowiada potrzebom żywieniowych roczniaków. Jak pokazują badania, uzupełnianie bądź zastępowanie mleka krowiego mlekiem modyfikowanym dla dzieci po 1. roku życia pozwala na lepsze zbilansowanie diety, wzbogacając ją o składniki odżywcze, na których niedobory najbardziej narażone są dzieci, jak np. witamina D wspierająca funkcjonowanie układu odpornościowego, jod, niezwykle ważny w procesie wzrostu i rozwoju, wapń będący budulcem kości, żelazo czy wielonienasycone kwasy tłuszczowe, np. DHA^[7].

Przykładowe przepisy dla roczniaka, uwzględniające 3 porcje mleka i produktów mlecznych:

Kanapka z twarożkiem i warzywami

 Składniki:

• grahamka posmarowana cienko masłem
• 2 łyżki półtłustego twarogu
• 1 łyżeczka jogurtu naturalnego
• 5 pomidorków koktajlowych
• koperek

Przygotowanie:

Wymieszaj twarożek z jogurtem, koperkiem i drobno pokrojonymi pomidorami koktajlowymi. Wyłóż pastę na grahamkę i podawaj maluchowi.

Owocowy koktajl mleczny

 Składniki:

• garść owoców sezonowych (np. truskawek, borówek czy malin)
• 1 kubek mleka modyfikowanego dla młodszych dzieci
• 1 łyżeczka otrąb pszennych

Przygotowanie:

Zmiksuj wszystko dokładnie przy użyciu i podawaj jako przekąskę.

Kolorowa zapiekanka makaronowa

 Składniki:

• 1/2 szklanki ugotowanego makaronu typu świderki lub innego ulubionego
• mała garść świeżego szpinaku
• ząbek czosnku
• łyżeczka oliwy z oliwek
• pół szklanki drobno tarkowanej cukinii
• 3-4 strąki papryki czerwonej
• 1 plasterek sera typu gouda

Przygotowanie:

Ugotuj makaron al dente. Na oliwie podsmaż do miękkości czosnek, cukinię, paprykę i szpinak. Wymieszaj warzywa z makaronem, umieść w naczyniu żaroodpornym i przykryj plasterkiem sera. Wstaw do piekarnika nagrzanego na 180 stopni na 15 min i podawaj ciepłe.

[1] Weker H.i wsp.:”Kompleksowa ocena sposobu żywienia dzieci w wieku 5.do 36. miesiąca życia – badanie ogólnopolskie 2016 rok", Instytut Matki i Dziecka, 2017.

[2] Jauregi-Lobera I., Iron deficiency and cognitive functions, Neuropsychatr Dis Treat. 2014, 10, 2087-2095

[3] Weker H i wsp., Poradnik żywienia dziecka w wieku od 1-3 roku życia, Instytut Matki i Dziecka, Zakład Żywienia, Warszawa 2020

[4] Horvath A, Stróżyk A, Dziechciarz P, Szajewska H. An Online Cross-Sectional Survey of Complementary Feeding Practices during the COVID-19 Restrictions in Poland. Nutrients. 2021; 13(9):3196

[5] Weker H., Socha P. i wsp., Kompleksowa ocena sposobu żywienia dzieci w wieku od 5. do 36. miesiąca życia, Instytut Matki i Dziecka, 2016

[6] Tamże,

[7] Eussen S i wsp., Theoretical Impact of Replacing Whole Cow’s Milk by Young-Child Formula on Nutrient Intakes of UK Young Children: Results of a Simulation Study. Ann Nutr Metab 2015;67:247–256