Zasieki na granicy a sprawa rysia

Płot z zasiekami z drutu ostrzowego na granicy polsko-białoruskiej zagraża nizinnej populacji rysia. Może spowodować efekt izolacyjny, a w dłuższej perspektywie doprowadzić do jej utraty. Nie tylko ryś ucierpi z powodu płotu, ale właśnie dla tej populacji największego europejskiego kota, może on stanowić czynnik przesądzający.

W Polsce występują obecnie dwie populacje rysia: bałtycka na nizinach i karpacka w górach. Zasięg pierwszej z nich obejmuje północ Polski, na czele z Puszczą Białowieską, Knyszyńską, Augustowską oraz Puszczą Piską na Mazurach, a od trzech lat także Pomorzem Zachodnim. Obszar drugiej populacji to pozostałości Puszczy Karpackiej na czele z Bieszczadami, Pogórzem Przemyskim, Beskidem Niskim, Tatrami, a na południowym zachodzie sięga aż po Sudety. O ile ta druga populacja wydaje się być bardziej stabilna, o tyle na północy kraju musimy walczyć o każdego osobnika.

Trzy dekady walki o rysia…

„Pierwsze próby reintrodukcji gatunku podjęto w Kampinosie prawie 30 lat temu. Niemal od dwóch dekad toczy się natomiast walka o odtworzenie lokalnej populacji rysi na Mazurach. W tej walce bardzo aktywny udział bierze WWF, mając nadzieję, że uda się na trwałe przywrócić tego pięknego kota na jego dawne siedliska w północnej Polsce. Niestety mimo wysiłków ta populacja jest ciągle zagrożona”, mówi Stefan Jakimiuk, specjalista ds. dużych drapieżników z WWF Polska.

Wrażliwy jak ryś

Fragmentacja siedlisk spowodowana rozbudową sieci dróg i autostrad oraz zabudową przyrodniczo-cennych obszarów, to największe bariery dla rozprzestrzeniania się rysi i jego powrotu na dawne siedliska. Jeśli do wysokiej naturalnej śmiertelności młodych rysi dołożymy śmiertelność powodowaną przez człowieka mamy odpowiedź dlaczego rysie północno-wschodniej Polski tak słabo rozprzestrzeniają się na inne obszary. Zasieki na granicy będą stanowiły kolejne ogromne zagrożenie dla przetrwania tego drapieżnika. Na początku zaważą na kondycji rysi z Puszczy Białowieskiej, zamykając im drogę do nowych siedlisk i osobników tego samego gatunku po obydwu stronach granicy. Utrzymywanie tej sytuacji w dłuższej perspektywie czasu będzie już jednak niebezpieczne dla całej populacji tego gatunku żyjącej na polskich nizinach. 

„Wiemy, że rysie z obrożami telemetrycznymi, które śledziliśmy w Puszczy Białowieskiej, przemieszczały się po obu stronach granicy i to mimo znajdującego się tam już wcześniej ogrodzenia z drutu kolczastego. Niestety postawionych właśnie zasieków z drutu ostrzowego nie pokona żadne większe zwierzę, nawet ryś. Ponieważ Puszcza jest odizolowana od większych kompleksów leśnych zasiedlanych przez ten gatunek budowa płotu sprawi, że podziałowi ulegnie żyjąca tu populacja i terytoria rysi. Płot zaburzy organizację przestrzenną i strukturę socjalną ich populacji oraz możliwość migracji, a w efekcie spowoduje spadek i tak już niskiej zmienności genetycznej. Małe i izolowane populacje są w większym stopniu narażone na czynniki losowe. Śmierć pojedynczego osobnika, szczególnie rozmnażającej się samicy, będzie  zagrożeniem dla tej populacji. To, w dłuższej perspektywie czasowej, może nawet doprowadzić do zagłady populacji”, tłumaczy prof. Rafał Kowalczyk, dyrektor Instytutu Biologii Ssaków PAN w Białowieży.

„Najlepsze co możemy zrobić dla rysia, a przy okazji dla innych zwierząt, to doprowadzić do tego, aby niebezpieczne płoty zniknęły z naszych granic. Na ten moment nadzieję pokładamy w programie reintrodukcji rysia w Polsce północno-zachodniej, gdzie w ciągu niespełna 3 lat zostało tak wypuszczonych ponad 60 kotów. Są one monitorowane dzięki obrożom telemetrycznym i trzymamy kciuki by jak najwięcej z nich przetrwało i doczekało się potomstwa. Projekt ten prowadzi Zachodniopomorskie Towarzystwo Przyrodnicze, we współpracy z WWF Polska”, mówi Stefan Jakimiuk z WWF Polska.  

Korytarze życia

Tereny położone wzdłuż granic często należą często do najcenniejszych obszarów przyrodniczych. Umożliwiają one migrację zwierząt i przetrwanie populacji żyjących po różnych stronach granic państwowych. Płot na polsko-białoruskiej granicy to niejedyny taki obiekt ostatnio budowany w Europie. Puszcza Białowieska to niejedyny cenny przyrodniczo obszar w Europie przecięty ostatnio zasiekami. Na granicy słoweńsko-chorwackiej płot przechodzący przez obszary Natura 2000, oddzielił populacje wszystkich trzech dużych drapieżników żyjących w Słowenii od ich bazowej populacji w Alpach Dynarskich¹.

Jak wskazują naukowcy powrót drutów kolczastych to czynnik który może zniweczyć wysiłki na rzecz ochrony przyrody podjęte przez ostatnie 30 lat¹, bo stawia pod znakiem zapytania funkcjonowanie transgranicznych obszarów chronionych.

Zwierzęta nie znają granic, potrzebują bezpiecznych terenów do życia. Człowiek zajął już 75% lądów. Te ostatki dzikości, które zostałt to dobro ludzkości i powinniśmy zrobić wszystko by je zachować. Bez możliwości migracji nie będzie dzikiego życia.

Świat zasieków nie jest światem dzikiej przyrody. Czy jesteśmy pewni, że poradzimy sobie bez niej?

Katarzyna Karpa-Świderek, WWF Polska

Źródła: 

1. https://journals.plos.org/plosbiology/article?id=10.1371/journal.pbio.1002483 

2. https://www.nature.com/articles/529156a