Atopowe zapalenie skóry: jak można je nowocześnie leczyć?

Rekomendacje dotyczące atopowego zapalenia skóry zalecają dostosowanie schematu terapii do nasilenia objawów. Co wybrać w postaciach ciężkich i umiarkowanych?

Atopowe zapalenie skóry jest przewlekłą chorobą atakującą zarówno dorosłych, jak i dzieci. Z szacunków ekspertów wynika, że problem ten może dotyczyć 15-30 proc. dzieci i 2-10 osób dorosłych. Warto podkreślić, że choć wiele objawów schorzenia, niezwykle dolegliwych dla chorych, manifestuje się skórnie, to jednak AZS dotyka całego organizmu. Jak można dziś skuteczniej leczyć jego umiarkowane i ciężkie postaci?

Atopowe zapalenie skóry: charakterystyczne objawy

Atopowe zapalenie skóry obniża jakość życia pacjentów, a wpływ ten jest oczywiście wprost proporcjonalny do nasilenia objawów. W tym kontekście prawidłowe leczenie ma kluczowe znaczenie dla funkcjonowania pacjentów - społecznego i zawodowego.

Obraz kliniczny:

• AZS okresu niemowlęctwa: charakterystyczne są intensywnie swędzące grudki i pęcherzyki na rumieniowym podłożu, zlokalizowane na policzkach, czole i głowie.
• AZS późnego dzieciństwa: rozpoczyna się w wieku ok. 2 lat i trwa do okresu dojrzewania. U dzieci rzadziej występują zmiany sączące typowe dla niemowląt, natomiast częstsze są typowe dla przewlekłej choroby zmiany w postaci grudek i blaszek z lichenizacją, zlokalizowane na rękach, stopach, wokół nadgarstków i kostek oraz w zgięciach łokciowych i podkolanowych.

AZS okresu młodzieńczego i osób dorosłych: rozpoczyna się w okresie dojrzewania i często się przeciąga do wieku dorosłego. W tym okresie zajęte są przede wszystkim fałdy zgięciowe, twarz i szyja, górne części ramion i pleców, grzbietowe powierzchnie rąk i stóp oraz palców. Występujące zmiany skórne mają postać suchych, łuszczących się grudek i blaszek na rumieniowym podłożu.

- W zależności od wieku AZS ma odmienny obraz kliniczny. Często patrzymy na pacjentów z AZS przez pryzmat pojedynczych zmian, które pojawiają się w okresie niemowlęctwa. Większość z tych pacjentów choruje w sposób lekki bądź umiarkowany, przez w społecznej świadomości sama choroba także nie jest postrzegana jako przesadnie ciężka. (…) Populacja chorych jest bardzo heterogenna. Pacjenci różnią się między sobą pod względem obrazu klinicznego i przebiegu. Nie można dziś wskazać konkretnego badania, którego wynik potwierdza diagnozę. Stawiając rozpoznanie, korzystamy z kryteriów, w Polsce to najczęściej kryteria Hanifina i Rajki. Dzielą się one na większe i mniejsze – wyjaśnia płk. dr hab. n. med. Witold Owczarek, prof. nadzw., specjalista w dziedzinie dermatologii i wenerologii, kierownik Kliniki Dermatologii Wojskowego Instytutu Medycznego w Warszawie.

Główną cechą AZS, jak wskazuje ekspert, jest suchość skóry spowodowana dysfunkcją bariery skórnej i zwiększeniem utraty wody przez naskórek. Skóra chorych na AZS różni się pod względem budowy od skóry osoby zdrowej.

Terapia dostosowywana do objawów

Patomechanizm choroby może być bardzo złożony. AZS wywołuje wiele czynników. Wśród nich można wymienić:

• Stres,
• Alergeny pokarmowe i powietrznopochodne,
• Drobnoustroje,
• Autoantygeny,

Czynniki drażniące: szorstkie, wełniane tkaniny i substancje chemiczne.

- Pacjenci różnią się między sobą nie tylko obrazem klinicznym i przebiegiem, ale też genotypem. Na nasilenie objawów ma bowiem wpływ defekt pewnych genów, chodzi m.in. o mutacje w zakresie filagryny. (…) Często patrzymy na AZS jako na chorobę atopową, czyli związaną z nadmiernym wytwarzaniem immunoglobuliny typu E (IgE) pod wpływem alergenów naturalnie występujących w środowisku. Warto jednak dodać, że nie wszyscy pacjenci, nawet ci o ciężkim przebiegu, będą mieli podwyższony poziom IgE – wskazuje prof. Owczarek.

Schemat leczenia AZS jest dostosowywany do poziomu nasilenia objawów, który ocenia się według skali SCORAD.

Patomechanizm choroby może być bardzo złożony. AZS wywołuje wiele czynników. Wśród nich można wymienić:

• Stres,
• Alergeny pokarmowe i powietrznopochodne,
• Drobnoustroje,
• Autoantygeny,

Czynniki drażniące: szorstkie, wełniane tkaniny i substancje chemiczne.

- Pacjenci różnią się między sobą nie tylko obrazem klinicznym i przebiegiem, ale też genotypem. Na nasilenie objawów ma bowiem wpływ defekt pewnych genów, chodzi m.in. o mutacje w zakresie filagryny. (…) Często patrzymy na AZS jako na chorobę atopową, czyli związaną z nadmiernym wytwarzaniem immunoglobuliny typu E (IgE) pod wpływem alergenów naturalnie występujących w środowisku. Warto jednak dodać, że nie wszyscy pacjenci, nawet ci o ciężkim przebiegu, będą mieli podwyższony poziom IgE - tłumaczy prof. Owczarek.

Schemat leczenia AZS jest dostosowywany do poziomu nasilenia objawów, który ocenia się według skali SCORAD. Podstawą leczenia pozostaje, co podkreślił prof. Owczarek, terapia emolientowa, która odbudowuje barierę defekt bariery naskórkowej. W zależności od nasilenia objawów sięganie po emolienty uzupełnia się innymi metodami.

- W ciężkich postaciach rekomendacje podkreślają zasadność włączenia do schematu terapii klasycznych leków modyfikujących przebieg choroby, takich jak cyklosporyna (zarejestrowana dla pacjentów dorosłych), metotreksat czy azatiporyna. W rekomendacjach pojawiły się także innowacyjne terapie. Dla pacjentów z umiarkowanym i ciężkim przebiegiem choroby mamy już od dłuższego czasu możliwość stosowania dupilumabu, choć nie jest on w Polsce refundowany - dodaje ekspert.

Jakie schorzenia mogą towarzyszyć AZS? Często w tym kontekście wspomina się o innych schorzeniach atopowych, takich jak astma, alergiczne zapalenie błony śluzowej nosa, zapalenie spojówek czy alergie pokarmowe. Tymczasem warto też pamiętać, że dysfunkcja bariery naskórkowej powoduje, że pacjenci z AZS mają także większą skłonność do bakteryjnych, grzybiczych i wirusowych zakażeń skóry, depresji, zaburzeń snu. Co więcej, podobnie jak w przypadku pozostałych chorób zapalnych, także w AZS ryzyko rozwoju schorzeń sercowo-naczyniowych jest wyższe.

Emilia Grzela