Przygotuj się do Spisu Powszechnego, czyli jak udostępniać swoje dane, by nie wpaść w długi

1 kwietnia rozpoczął się Narodowy Spis Powszechny Ludności i Mieszkań, który potrwa do końca września. Ze względu na pandemię Covid-19 będziemy wypełniać obowiązek samopisu online. Z tego powodu to największe i najważniejsze badanie statystyczne rodzi pytanie – czy podawanie osobistych i niezwykle wrażliwych danych jest bezpieczne? Możemy zrezygnować z tej opcji, ale do tych osób, które do 3 maja nie wezmą udziału w spisie powszechnym drogą internetową, zadzwoni rachmistrz, co również budzi kontrowersje u wielu osób. Jak zatem dbać o dane osobowe w sieci czy w kontaktach na odległość, np. przez telefon, by nie stały się one łupem cyberprzestępców, co może skończyć się niechcianym długiem?

Jak pokazał ubiegły rok, oszuści skwapliwie wykorzystali pandemiczne restrykcje i fakt, że coraz więcej formalności możemy, a nierzadko po prostu musimy załatwić online. Podczas jesiennej fali Covid-19 ponad połowa Polaków (55%) zauważyła większą aktywność cyberprzestępców próbujących wyłudzić dane osobowe[1]. Złodzieje wykorzystywali je m.in. do zaciągania kredytów czy zawierania różnego rodzaju umów na właściciela danych.

– Cyberprzestępcy w swoich działaniach są coraz bardziej przebiegli. Skutki mogą być zauważalne od razu, np. w postaci „uszczuplenia” naszego konta bankowego lub niestety bardziej długofalowe. Jeżeli nie zorientujemy się w porę, złodziej może się posługiwać się skradzionymi danymi przez dłuższy czas i np. zaciągać na nazwisko ich właściciela kolejne pożyczki czy kredyty. Właśnie w taki sposób nieświadomie stajemy się dłużnikami. Niestety, dowiadujemy się o tym najczęściej w momencie, kiedy staramy się we własnym imieniu np. o kredyt. Wtedy odkrywamy, że widniejemy na jednej z tzw. czarnych list dłużników, bo oczywiste jest, że zobowiązanie zaciągnięte na nasze nazwisko, nie jest spłacane przez oszusta – komentuje Katarzyna Lebek, ekspert Intrum.

Możemy się spodziewać, że przy okazji spisu powszechnego ilość prób dokonania przestępstw tego rodzaju będzie jeszcze większa, bo będzie to niestety kolejna okazja do nadużyć dla oszustów.

Dlatego warto wiedzieć, dlaczego musimy podać określone informacje, jak w praktyce wygląda samospis dokonywany online oraz jak bezpiecznie przekazać dane rachmistrzowi przez telefon. To uchroni nie tylko nasz spokój, ale i… domową kasę.

Dlaczego musimy się spisać?

Narodowy Spis Powszechny to najbardziej kompleksowe badanie struktury demograficznej i stanu społeczno-zawodowego naszego społeczeństwa. Nasze dane zbierane są w celach statystycznych. Dzięki niemu wiemy, ilu nas jest, kim jesteśmy i jak żyjemy. Na podstawie tych informacji struktury państwowe mogą też planować i podejmować konkretne działania, np. Ministerstwo Finansów przydziela dotacje dla gmin, Ministerstwo Zdrowia dofinansowania na zabiegi dla konkretnych regionów, a Ministerstwo Edukacji i Nauki kształtuje politykę oświatową. Uchylenie się od obowiązku uczestnictwa w spisie może skutkować grzywną nawet do 5 tys. zł.

Warto wiedzieć, że dane, które będziemy przekazywać w spisie, podlegają szczególnej ochronie na podstawie przepisów krajowych i europejskich, m.in. Głównego Urzędu Statystycznego oraz Urzędu Statystycznego Wspólnot Europejskich (Eurostat). Są przetwarzane w celu wykorzystania do opracowań, zestawień i analiz statystycznych oraz do tworzenia i aktualizacji przez Prezesa GUS operatów statystycznych[2]. Od momentu ich pozyskania, dane podlegają tajemnicy statystycznej, która ma charakter wieczysty i absolutny.

Jakie dane musimy udostępnić, a jakich nie?

Zanim przejdziemy do wypełniania właściwego formularza, warto zapoznać się „na sucho” z listą pytań, która jest umieszczona na oficjalnej stronie https://spis.gov.pl/. Obowiązkowe jest m.in. podanie danych osobistych łącznie z wykształceniem i rodzajem wykonywanej pracy, miejsca zamieszkania, imienia i nazwiska współmałżonka i pozostałych ewentualnych domowników. Wśród obligatoryjnych informacji, najbardziej wrażliwych danych znajduje się również nr PESEL. Natomiast GUS absolutnie nie zażąda podania takich informacji, jak numer konta, numer karty kredytowej czy wysokość zarobków.

– Warto o tym pamiętać wypełniając arkusz z pytaniami online, ponieważ oszuści bazują na braku wiedzy konsumentów. Podanie wymienionych informacji nieodpowiednim osobom ze złymi zamiarami może się skończyć bardzo źle dla naszych finansów, ponieważ skradzione dane mogą posłużyć do zaciągania pożyczek, kredytów w naszym imieniu. Złodzieje mogą również dokonać drogich zakupów i doszczętnie sczyścić nam konto. Zachowajmy szczególną czujność, gdy będziemy dokonywać spisu przez telefon, kiedy nie ma możliwości autoryzacji podawanych danych wiadomością sms. Upewnijmy się, że po drugiej stronie jest rachmistrz, osoba upoważniona i odpowiednio przygotowana do tego, by uzyskać od nas dane osobowe – podpowiada Katarzyna Lebek, ekspert Intrum.

Jak dodatkowo chronić się przed kradzieżą danych?

Możemy dodatkowo zwiększyć bezpieczeństwo podawania danych osobowych podczas spisu. W tym celu należy przestrzegać kilku prostych zasad:

1. Loguj się do spisu tylko z głównej, oficjalnej strony: https://spis.gov.pl/. Zwrócić uwagę na to, czy na pewno w pasku adresu wyświetla się szyfrowana wersja protokołu https i charakterystyczna zielona „kłódeczka”. To znaczy, że platforma jest bezpieczna.
2. Uważaj na wszelkie próby kontaktu już po wypełnieniu ankiety. Jeśli system ją zaakceptuje, nie ma potrzeby uzupełniania lub powtórnego podawania informacji, lub dosyłania kolejnych danych. GUS o to nie poprosi. Nie otwieraj wiadomości e-mail i sms nieznanego pochodzenia oraz zawierających podejrzaną treść.
3. Jeżeli masz jakiekolwiek wątpliwości co do strony www, poprzez którą odbywa się spis, lub arkusz z pytaniami ładuje się podejrzanie długo, ze względów bezpieczeństwa przerwij spis. Swoje wątpliwości możesz zweryfikować, dzwoniąc na specjalną linię spisową, numer telefonu: 22 279 99 99.
4. Dokonaj spisu online, korzystając z własnego komputera czy tabletu, łącząc się z Internetem wyłącznie za pośrednictwem bezpiecznej sieci domowej. Unikaj tzw. „hot spotów” czyli niezabezpieczonych sieci Wi-Fi.
   Możesz też rozważyć zakup usługi VPN, która zwiększa bezpieczeństwo przesyłu informacji.
5. Sprawdź, czy sprzęt, na którym będziesz dokonywać spisu, jest w pełni bezpieczny, tzn. np. – czy na Twoim laptopie jest zainstalowana najnowsza wersja programu antywirusowego. Używaj sprawdzonych programów antywirusowych. Dzięki temu dodatkowemu zabezpieczeniu możesz mieć pewność, że zarówno Twoje dane, które udostępniasz w Internecie, jak i informacje, które przechowujesz lokalnie na komputerze lub w smartfonie, będą bezpieczne. Korzystaj tylko z oprogramowania pochodzącego z autoryzowanych, legalnych źródeł.
6. Tworząc tzw. profil zaufany, który pozwoli dokonać spisu przez Internet, zadbaj o bezpieczeństwo hasła dostępu. Najbardziej bezpieczne hasła składają się z różnych znaków (wielkie i małe litery, znaki specjalne i cyfry) oraz są odpowiednio długie (min. 8 znaków), wtedy będą trudniejsze do złamania.
7. W przypadku wywiadu telefonicznego, zweryfikuj dane rachmistrza. Powinien on podać numer legitymacji oraz imię i nazwisko. Dane zapiszmy i poprośmy o chwilę na sprawdzenie ich w bazie rachmistrzów dostępnej na stronie internetowej spisu lub łącząc się z drugiego aparatu z dedykowaną infolinią.

Ostrożność w przestrzeni wirtualnej i stosowanie się do powyższych zasad sprawi, że staniemy się dla złodzieja tożsamości znacznie trudniejszym celem. Rozsądek, szczególna uwaga na pewne podejrzane działania, znajomość podstawowych zasad bezpiecznego korzystania z sieci, powinny skutecznie utrudnić cyberprzestępcom kradzież naszych danych, czyli w konsekwencji także naszych pieniędzy.

[1] Ochrona danych osobowych w czasie pandemii, KRD i serwis ChronPESEL.pl

[2] Art. 25 ust.1 pkt 4 ustawy z dnia 29 czerwca 1995 roku o statystyce publicznej (Dz. U z 2020 r. poz. 443) oraz art. 7 ustawy z dnia 9 sierpnia 2019 r. o Narodowym Spisie Powszechnym Ludności i Mieszkań 2021 (Dz. U. z 2019 r. poz. 1775 z późn. zm.), zwanej „Ustawą o NSP 2021”.