Witamina D i prawidłowe żywienie – jak wspierać odporność dziecka na etapie 1000 pierwszych dni? Odpowiedzi na najczęstsze pytania.

Rozwój układu immunologicznego zaczyna się już podczas życia płodowego oraz pierwszych 3 lat życia dziecka i trwa do 12 roku życia. Jednym z najlepszych sposobów budowania odporności jest stosowanie prawidłowej, odpowiednio zbilansowanej diety, która powinna zawierać składniki takie jak m.in. witamina D. Z badań wynika, że aż 94% dzieci nie otrzymuje z dietą odpowiedniej ilości tej witaminy[1]. W ramach programu „1000 pierwszych dni dla zdrowia” sprawdziliśmy, jakie są najczęstsze pytania internautów w tym temacie. Odpowiedzi zostały opracowane we współpracy z mgr Karoliną Łukaszewicz, dietetykiem klinicznym i wykładowcą akademickim.

Witamina D – dlaczego jest ważna dla dziecka?

Witamina D, we współpracy z wapniem wpływa na rozwój układu kostnego[2].   Jest ona zatem niezbędna do tego by dziecko mogło pewnie stawiać pierwsze kroki. Witamina D ma także znaczenie dla prawidłowego funkcjonowania układu immunologicznego. Niedobór witaminy D może być przyczyną obniżonej odporności oraz większej skłonności do infekcji, może też wpływać na ogólne osłabienie i obniżony nastrój².

Czy karmienie piersią jest wystarczające by zapewnić niemowlęciu odpowiedni poziom witaminy D?

Sposób żywienia dziecka jest kluczowym czynnikiem w rozwoju układu odpornościowego. Mleko mamy to niezaprzeczalnie najlepszy pokarm dla dziecka. Stanowisko Polskiego Towarzystwa Gastroenterologii, Hepatologii i Żywienia Dzieci jasno wskazuje, że przez pierwsze 6 miesięcy życia niemowlę powinno być karmione wyłącznie piersią[3]. Mleko mamy już od pierwszych chwil dostarcza maluchowi cenne przeciwciała oraz prebiotyki, które wpływają na rozrost korzystnej mikrobioty jelitowej. Bez względu na to czy niemowlę jest karmione piersią czy mlekiem modyfikowanym, zaleca się przez pierwsze pół roku życia suplementację witaminy D w ilości 400 IU/dobę².

Pomiędzy 17. a 26. tygodniem życia eksperci rekomendują by rozpocząć rozszerzanie diety niemowlęcia zaczynając od zielonych warzyw, następnie owoców, mięsa, jaj czy produktów zbożowych tj. kaszki, kleiki, których konsystencja jest dopasowana do umiejętności jedzenia dziecka.  Z uwagi na rosnące wymagania żywieniowe niemowląt po 6. miesiącu życia rekomenduje się by codziennie suplementować 400-600 IU witaminę D aż do skończonego 12 miesiąca życia. Mleko stanowi podstawę żywienia dziecka w pierwszym roku życia, jednak eksperci są zgodni, że suplementacja witaminy D w tym okresie rozwojowym jest niezbędna z uwagi na szereg korzyści jakie niesie ze sobą².

Jaką dawkę witaminy D należy podawać dziecku po 1. roku życia?

Małe dzieci powyżej 1. roku życia również znajdują się w grupie ryzyka niedoborów żywieniowych, związanych z witaminą D[4].  W tym wieku zapotrzebowanie na witaminę D jest sześciokrotnie wyższe niż u osób dorosłych w przeliczeniu na kilogram masy ciała[5]. Spożycie tej witaminy z dietą jest zazwyczaj niewystarczające, stąd konieczność uzupełniania poprzez spożywanie produktów wzbogacanych w tę witaminę oraz jej suplementację – po konsultacji z lekarzem. Zgodnie z zaleceniami ekspertów[6], dzieci w wieku 1–10 lat nie muszą suplementować witaminy D, jeżeli przebywają na słońcu  z odkrytymi przedramionami i podudziami, przez co najmniej 15 minut w godzinach od 10.00 do 15.00, bez kremów z filtrem, w okresie od maja do września. Jeżeli warunki te nie są spełnione to warto suplementować witaminę D w dawce 600–1000 IU/dobę, w zależności od masy ciała i podaży witaminy D w diecie, przez cały rok.

Gdzie występuje witamina D?

Witamina D występuje naturalnie w żywności. Najwięcej znajduje się jej w takich pokarmach, jak:

• tłuste ryby – śledzie, makrela atlantycka, sardynki, łosoś, pstrąg,
• żółto jaja,
• produkty wzbogacane w witaminę D: np. te dedykowane najmłodszym konsumentom jak produkty zbożowe czy mleko modyfikowane typu Junior.

Sama podaż witaminy D z diety dziecka  jest z reguły niewystarczająca, stąd konieczność uzupełniania potrzebnej dawki w postaci produktów spożywczych wzbogacanych i suplementacji. Ustalenie odpowiedniej dawki powinno odbyć się podczas konsultacji z pediatrą lub lekarzem rodzinnym.[7]

Niedobory witaminy D – skąd się biorą i jakie są ich skutki?

Aż 94% dzieci w wieku 1-3 nie otrzymuje z dietą odpowiedniej ilości witaminy D.[8]  Tymczasem ma ona bardzo ważne zadanie w organizmie, zwłaszcza rozwijającym się. Jest nim wspomaganie mineralizacji kości i zębów[9].  Badacze zwracają również uwagę, iż niedobór witaminy D może mieć związek z rozwojem niektórych nowotworów, chorób serca oraz chorób o podłożu autoimmunologicznym, m.in. cukrzycy i reumatoidalnego zapalenia stawów[10].  Szczególnie narażoną na niedobory witaminy D grupą są dzieci w wieku 13-36 miesięcy. Prawdopodobnie dzieje się tak, ponieważ ich dieta z każdym miesiącem jest coraz bardziej uboga w produkty wzbogacane w tę witaminę  (mleka modyfikowane i kaszki) [11].

Czy można przedawkować witaminę D?

Przedawkowanie witaminy D jest bardzo rzadkim zjawiskiem. Należy podkreślić, że nie można znacznie przekroczyć stężenia witaminy D poprzez samą dietę i ekspozycję ciała na słońce. Przedawkowanie witaminy D powodowane jest długotrwałym przyjmowaniem nieprawidłowych, większych niż zalecane dawek suplementów. Zbyt wysokie dawki witaminy D są przyczyną utraty apetytu oraz mogą zwiększać uczucie pragnienia. Przedawkowanie niekiedy wpływa  również na zaburzenia pracy mózgu, powodując otępienie i osłabienie. Co więcej, przy wysokich dawkach witaminy D następuje zwiększone wchłanianie wapnia oraz zwiększona resorpcja kości wywołująca hiperkalcemię (nadmiar wapnia w organizmie), która prowadzi do odkładania się jonów wapnia w wielu organach, między innymi w sercu, tętnicach i nerkach.

Witamina D a koronawirus – czy ma zastosowanie w zapobieganiu i leczeniu?

W świetle aktualnej wiedzy deficyt witaminy D we krwi, poprzez zaburzenie funkcjonowania układu odpornościowego może pogarszać leczenie COVID-19. Wciąż jednak wiele pytań, na temat skuteczności witaminy D w prewencji i leczeniu tej choroby pozostaje bez odpowiedzi.[12]Według WHO  oraz amerykańskich National Institutes of Health, nadal nie ma wystarczających danych naukowych, aby zalecić stosowanie witaminy D w celu zapobiegania infekcji wirusem SARS-CoV-2 lub w leczeniu COVID-19[13].

Kalkulator witaminy D

Z myślą o rodzicach, którzy chcieliby sprawdzić czy prawidłowo komponują dietę swojego dziecka powstało specjalne narzędzie – kalkulator witaminy D, wapnia i jodu, dostępny TUTAJ.

[1] Weker H.i wsp.:”Kompleksowa ocena sposobu żywienia dzieci w wieku 5.do 36. miesiąca życia – badanie ogólnopolskie 2016 rok", Instytut Matki i Dziecka, 2017.

[2] Jarosz M. Normy żywienia dla populacji polskiej - nowelizacja IŻŻ, Warszawa 2017

[3] Szajewska H., Socha P., Horvath A. i wsp. Zasady żywienia zdrowych niemowląt. Stanowisko Polskiego Towarzystwa Gastroenterologii, Hepatologii i Żywienia Dzieci. Standardy Medyczne/Pediatria 2021, 18:805-822

[4] Poradnik żywienia dziecka w wieku od 1. do 3. roku życia, Instytut Matki i Dziecka, Warszawa 2013

[5] Jarosz M. Normy żywienia dla populacji polskiej - nowelizacja IŻŻ, Warszawa 2017

[6] Rusińska A., Płudowski P., Walczak M. i wsp.: Zasady suplementacji i leczenia witaminą D – nowelizacja 2018 r. Postępy Neonatologii 2018; 24(1).

[7] Weker H i wsp., Poradnik żywienia dziecka w wieku od 1-3 roku życia, Zakład Żywienia, Instytut Matki i Dziecka, 2013

[8] Weker H.i wsp.:”Kompleksowa ocena sposobu żywienia dzieci w wieku 5.do 36. miesiąca życia – badanie ogólnopolskie 2016 rok", Instytut Matki i Dziecka, 2017.

[9] Braegger C., i wsp., Vitamin D in the healthy European paediatric population. Journal of Pediatric Gastroenterology and Nutrition, 2013, 56.6, 692-701

[10] Płudowski P., i wsp. Witamina D Rekomendacje dawkowania w populacji osób zdrowych oraz w grupach ryzyka deficytów–wytyczne dla Europy Śr STANDARDY MEDYCZNE/PEDIATRIA 2013   T. 10   573-578

[11] Raport z badania „Kompleksowa ocena sposobu żywienia dzieci w wieku od 5. do 36. miesiąca życia” – badanie ogólnopolskie 2016 rok, Weker H., Socha P., wsp., Instytut Matki i Dziecka, Warszawa 2017.

[12] https://ncez.pl/abc-zywienia-/zasady-zdrowego-zywienia/witamina-d--a-covid-19--aktualny-stan-wiedzy

[13] Wise. J. Covid-19: Evidence is lacking to support vitamin D’s role in treatment and prevention. BMJ. 2020 Dec 17;371: m4912. doi: 10.1136/bmj.m4912