Edukacja pielęgniarek szansą na prawidłową interwencję żywieniową

Jak wynika z ankiety^[1] przeprowadzonej w ramach Akademii Opieki Długoterminowej, aż 68% pielęgniarek środowiskowych i opieki długoterminowej ma wśród swoich pacjentów osoby niedożywione. Brak dostępu do edukacji na temat wpływu stanu odżywienia na proces leczenia i opieki nad pacjentem, a co za tym idzie brak przekonania wśród ankietowanych, że żywienie ma wpływ na stan pacjenta, wskazywane były jako główne przyczyny nieobejmowania chorych opieką żywieniową.

W ramach Akademii Opieki Długoterminowej – cyklu bezpłatnych szkoleń skierowanych do pielęgniarek opieki długoterminowej i środowiskowych, udzielających świadczeń w warunkach domowych, którego organizatorem jest Nutricia – przeprowadzono ankietę dotyczącą świadomości tego, jak istotne jest żywienie w chorobie. W oparciu o zebrane dane, średnio miesięcznie pod opieką jednej pielęgniarki przebywa ok. 28 pacjentów. Tym samym, przeprowadzona ankieta przedstawia zbiór doświadczeń w opiece nad grupą ponad 11 000 chorych.

Wiedza na temat żywienia wciąż niewystarczająca

– Niedożywienie to duży problem wśród pacjentów opieki długoterminowej. Jak wynika z ankiety, 68% pielęgniarek, które świadczą opiekę w domach, ma wśród swoich podopiecznych osoby niedożywione. W konsekwencji u pacjentów mogą gorzej goić się rany, częściej rozwijają się zakażenia i powikłania, wzrasta ryzyko rehospitalizacji i wydłuża się czas rekonwalescencji chorego – mówi dr n. med. Marcin Folwarski, prowadzący zajęcia dotyczące żywienia do- i pozajelitowego w warunkach domowych w ramach Akademii Opieki Długoterminowej.

Co ciekawe, prawie połowa ankietowanych pielęgniarek (41%) nigdy nie zdecydowała się na podjęcie jakiejkolwiek interwencji żywieniowej u swoich podopiecznych. 63% z nich deklaruje, że przyczyną był brak wystarczającej wiedzy oraz przekonania na temat tego, jak duży wpływ na kondycję chorego ma stan odżywienia.

Rodzaj możliwej interwencji żywieniowej, świadczonej przez pielęgniarki w domach pacjentów, zależy od ich specjalizacji. W ramach wykonywania świadczeń w domu pacjenta zarówno pielęgniarki środowiskowe (POZ), jak i opieki długoterminowej mają kompetencje^[2] do samodzielnego udzielania porad na temat właściwej diety i żywienia doustnego. Ze względu na częsty kontakt z pacjentem opieki długoterminowej, pielęgniarki, które odwiedzają go w domu, mogą na bieżąco monitorować stan pacjenta i zauważyć pierwsze niepokojące objawy mogące przyczynić się do pogorszenia jego stanu odżywienia, takie jak: brak apetytu, trudności w gryzieniu, żuciu i połykaniu, a w konsekwencji zmniejszenie ilości przyjmowanych pokarmów, a także kłopoty z trawieniem i wchłanianiem składników pokarmowych, objawiające się uczuciem pełności, wzdęciami, nudnościami, wymiotami czy biegunką. Większe kompetencje nadane przez Ustawodawcę posiadają pielęgniarki długoterminowe. To one w wyposażeniu nesesera pielęgniarskiego^[3] powinny posiadać zestaw do zakładania zgłębnika, służącego do żywienia dojelitowego.

– Pielęgniarki środowiskowe i opieki długoterminowej to osoby, które widują się z pacjentem najczęściej, na bieżąco mogą obserwować jego stan i prawidłowo, niezwłocznie reagować. Dlatego tak ważne jest, aby zapewnić im stały dostęp do wiedzy w zakresie żywienia medycznego i jego roli w procesie leczenia. Co więcej, aż 76% pielęgniarek wśród najważniejszych potrzeb pacjentów wskazało edukację rodziny i przygotowanie jej do opieki nad pacjentem, co oznacza, że podnoszenie kwalifikacji personelu pielęgniarskiego przekłada się bezpośrednio na najbliższe otoczenie pacjenta  – dodaje dr n. med. Marcin Folwarski.

Konieczność edukacji wskazywana jest przez ankietowanych także w kontekście samych pacjentów. Aż 66% z nich uważa, że jedną z najważniejszych potrzeb jest także edukacja żywieniowa. Uczestnicy ankiety, którzy potwierdzili otrzymywanie od pacjentów pytań o sposób żywienia, zadeklarowali, że zadaje je co 4 podopieczny na każdej wizycie.

Żywienie medyczne w opiece domowej

Jak wynika z przeprowadzonej w ramach programu ankiety, ponad połowa pielęgniarek (59%) przynajmniej raz w swojej pracy podjęła interwencję żywieniową, głównie w formie żywienia dojelitowego. – Mimo wszystko, panująca wśród pacjentów i ich rodzin niska świadomość żywienia dojelitowego powoduje, że narastają wokół tego tematu najróżniejsze mity. Pacjenci i rodzina często mają obawy dotyczące żywienia dojelitowego i mimo rekomendacji lekarza, by wdrożyć je jak najszybciej, starają się ten proces opóźnić. To z kolei może negatywnie odbić się na kondycji pacjenta. Edukacja pielęgniarek w tym zakresie może bezpośrednio przyczynić się do zmiany ich nastawienia i wcześniejszego rozpoczynania tej niezbędnej procedury medycznej – wyjaśnia Alina Kaczor, pielęgniarka koordynująca w poradni żywieniowej Nutrimed, prowadząca warsztaty praktyczne dla uczestników Akademii Opieki Długoterminowej.

Z kolei 79% ankietowanych pielęgniarek potwierdziło, że podczas Akademii Opieki Długoterminowej zwiększyła się ich świadomość na temat żywienia medycznego, a tym samym znając swoich pacjentów, są w stanie wskazać tych, u których zastosowanie doustnych preparatów odżywczych mogłoby okazać się korzystne.  Interwencja żywieniowa polegająca na włączeniu do dobowej diety doustnych preparatów odżywczych, które należy stosować pod nadzorem lekarza, przeznaczona jest dla osób, u których żywienie drogą przewodu pokarmowego jest możliwe, ale nie są one jednak w stanie np. z powodu trudności w żuciu i połykaniu, pokryć dobowego zapotrzebowania na składniki odżywcze dietą składają się wyłącznie z tradycyjnych posiłków. Jak podkreślają eksperci, decyzję o zastosowaniu interwencji żywieniowej powinno się podjąć nie wtedy, gdy niedożywienie już wystąpiło, ale znacznie wcześniej, kiedy dopiero pojawia się jego ryzyko[4]. Wskazywać na nie mogą takie objawy jak: brak apetytu, zmniejszone przyjmowanie pokarmów, które mogą być potęgowane chorobami współistniejącymi, a w efekcie spadek masy ciała.

Akademia Opieki Długoterminowej

Program szkoleniowy Akademii Opieki Długoterminowej obejmuje 14 godzin wykładów i warsztatów, podnoszących wiedzę i umiejętności  uczestników w zakresie opieki nad pacjentem przewlekle chorym (w tym rehabilitacji oraz leczenia ran i odleżyn), z czego połowę stanowi część dotyczącą wsparcia żywieniowego. Aż 98% pielęgniarek, które wzięły udział w szkoleniach przeprowadzonych w 2019 roku i na początku 2020, uważa, że zdobyta wiedza ułatwi im objęcie opieką żywieniową pacjentów w przyszłości.

– Po pierwszej edycji programu dobitnie widzimy, jak ważne i niezaspokojone potrzeby edukacyjne pielęgniarek opieki długoterminowej i środowiskowych poruszyliśmy, dlatego z przyjemnością kontynuujemy edukację w tym roku w kolejnych 18 miastach. Refundowana usługa żywienia dojelitowego w warunkach domowych funkcjonuje w naszej ocenie na bardzo wysokim poziomie. Tym bardziej jednak należy troszczyć się o to, aby nie stanąć w miejscu i aby świadomość roli żywienia w procesie rekonwalescencji i opieki nad pacjentem była powszechna – zarówno wśród personelu medycznego, jak i pacjentów – uważa Agnieszka Tomasiak, Prezes poradni żywieniowej Nutrimed, spółki należącej do organizatora projektu Akademii Opieki Długoterminowej – firmy Nutricia.

W ramach całego cyklu szkoleń przeszkolonych zostanie 1600 pielęgniarek. Zawieszone ze względu na COVID-19 szkolenia zostaną wznowione już w sierpniu.

^{[1] Ankieta przeprowadzona w ramach Akademii Opieki Długoterminowej, zrealizowana na zlecenie firmy Nutricia w dniach 05.10 – 12.03.2020 w Warszawie, Krakowie, Gdańsku, Poznaniu, Wrocławiu, Katowicach, Lublinie, Opolu, Łodzi, Białymstoku, Olsztynie, Wodzisławiu Śl, Rzeszowie, całkowita próba N=407 , wyniki opublikowane na stronie: https://opieka.opiekunchorego.pl/}

^{[2] Ustawa z dnia 15 lipca 2011 r. o zawodach pielęgniarki i położnej (Dz. U. 2011 Nr 174 poz. 1039)}

^{[3] Rozporządzenie koszykowe z 21 października 2015 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu rozporządzenia Ministra Zdrowia w sprawie świadczeń gwarantowanych z zakresu świadczeń pielęgnacyjnych i opiekuńczych w ramach opieki długoterminowej}

^{[4] Polskie Towarzystwo Żywienia Pozajelitowego, Dojelitowego i Metabolizmu, Standardy żywienia dojelitowego i pozajelitowego, Kraków 2019}