Pacjent onkologiczny w obliczu pandemii koronawirusa (persektywa branżowa)

dr n. med. Paweł Kabata, ekspert kampanii „Żywienie medyczne – Twoje posiłki w walce z chorobą”

Stan wiedzy na: 03.04.2020

Wirus SARS-CoV-2 jest zupełnie nowym mikroorganizmem należącym do, znanej od dawna, grupy koronawirusów, który zaatakował świat na początku roku 2020. Początkowo występujący w Chinach wirus w błyskawicznym tempie rozprzestrzenił się po świecie powodując ponad 900 tys. zachorowań.

Bardzo krótki czas istnienia tego podtypu wirusa powoduje, że wiedza medyczna na jego temat, jak i wywoływanej przez niego choroby COVID-19 jest w dalszym ciągu pełna znaków zapytania i danych niepotwierdzonych w dużych badaniach, zgodnych z metodologią prowadzenia badań naukowych w medycynie. Wiadomo jednak, iż wirus może powodować ostrą niewydolność oddechową na podłożu zapalenia płuc (ARDS – Acute Respiratory Distress Syndrome). Wiadomo też, że szczególnie narażone na niego są osoby starsze oraz te, u których układ odpornościowy nie działa prawidłowo, lub m.in. jest upośledzony przez choroby współistniejące.

Choroba nowotworowa należy do tych schorzeń, w trakcie których dochodzi do zaburzeń odporności. Mając to na uwadze pacjenci onkologiczni w czasie pandemii, w sposób szczególny powinni być ostrożni, unikać czynników ryzyka zakażenia koronawirusem ale także dbać o prawidłowy stan odżywienia, gdyż niedożywienie może przyczynić do spadku odporności.

W ostatnich dniach światowe towarzystwa onkologiczne, w tym Polskie Towarzystwo Onkologiczne, wystosowały na swoich stronach internetowych zalecenia postępowania w związku z sytuacją epidemiologiczną, wynikającą z rozprzestrzeniania COVID-19. Zalecają one:

• wprowadzenie zakazu odwiedzin pacjentów hospitalizowanych, także dla rodziny oraz opuszczania szpitala w czasie leczenia, ze względu na zwiększone ryzyko zakażenia
• unikanie kontaktu z osobami chorymi lub wysokiego ryzyka. Dotyczy to także odwiedzin w domu przez osoby inne niż domownicy, ze względu na wysokie ryzyko bezobjawowego nosicielstwa wirusa.
• pozostawanie w domu, unikanie niepotrzebnych podróży, zwłaszcza transportem publicznym oraz ograniczenie ilości osób towarzyszących do zera lub maksymalnie jednej, jeśli sytuacja tego wymaga. Osoba towarzysząca powinna być zdrowa.
• kontrolę stanu zdrowia przed wizytą ambulatoryjną – pomiar temperatury i w razie stwierdzenia ≥38 stopni C, objawów takich jak kaszel, duszność należy zgłosić się do oddziału zakaźnego, bez wcześniejszej konsultacji w ośrodku onkologicznym
• jeśli pacjent znajduje się w grupie ryzyka (pobyt w okresie ostatnich 14 dni w rejonie aktywnej transmisji koronawirusa SARS CoV-2 lub kontakt z osobą zakażoną) rezygnację z wizyty
• w miarę możliwości zalecane jest korzystanie z wizyt zdalnych oraz rozwiązań z zakresu telemedycyny, a przypadku stawienia się w ośrodku przychodzenie na zaplanowaną godzinę, unikanie większych skupisk ludzkich oraz bezpośredniego kontaktu i zachowanie co najmniej 1 metra odstępu od innych osób.
• korzystanie z dedykowanych wejść do szpitali i stosowanie się do zaleceń władz szpitala\dbanie o higienę – częste mycie dłoni przez co najmniej 20 sekund i stosowanie środków dezynfekcyjnych, zwłaszcza przed posiłkami a także unikanie dotykania oczu, nosa, i ust brudnymi rękami. Zaleca się też częstszą dezynfekcję powierzchni użytkowych takich jak stoły, zlewy czy klamki oraz czyszczenie i dezynfekcję telefonów komórkowych.

Informacje dotyczące organizacji pracy centrów onkologii w aktualnych warunkach zagrożenia epidemicznego  dostępne są na stronach internetowych tych placówek. Opublikowane zostały także stanowiska polskich Towarzystw Onkologicznych z zaleceniami dotyczącymi strategii leczenia przeciwnowotworowego w czasie pandemii SARS-CoV-2. Zalecają one:

W przypadku leczenia systemowego o założeniu radykalnym:

• Bezwzględnie dążyć do utrzymania intensywności leczenia radykalnego, a w przypadku braku możliwości jego kontynuacji, przekazania chorego do ośrodka funkcjonującego bez ograniczeń
• W przypadkach, gdy jest to możliwe, odroczenie o kilka tygodni przedoperacyjnej chemioterapii (np. niektóre postaci raka piersi)
• W zaawansowanej chorobie, gdy konieczne jest podanie przedoperacyjnej chemioterapii celem umożliwienia przeprowadzenia zabiegu, należy ją rozpocząć bez zwłoki
• Przedłużenie chemioterapii przedoperacyjnej o 1-2 dodatkowe cykle, jeśli spodziewane jest znaczne opóźnienie wykonania zabiegu operacyjnego i jeśli brak jest bezwzględnych przeciwwskazań
• Poza nielicznymi wyjątkami (np. znaczne zaawansowanie miejscowe) możliwe jest odroczenie pooperacyjnej chemioterapii do 3 miesięcy po zabiegu lub, w uzasadnionych przypadkach, zastąpienie jej ścisłą obserwacją

W przypadku leczenia systemowego o założeniu paliatywnym:

• U chorych bezobjawowych i z dobrą kontrolą choroby przerwanie leczenia, redukcję jego intensywności lub zamianę na terapię lekami w postaci doustnej
• U chorych z głęboką remisją choroby, w trakcie leczenia podtrzymującego rozważyć przerwanie terapii
• U chorych, którzy wymagają utrzymania ciągłości terapii kontynuować chemioterapię, jeśli prowadzona była w schematach z 3-tygodniowymi odstępami, oraz redukcję intensywności terapii do 2-3 tygodniowych schematów u tych, którzy otrzymywali chemioterapię w odstępach 1-tygodniowych

W przypadku konieczności przeprowadzenia radioterapii:

• W przypadku nowotworów złośliwych zalecane jest nieodstępowanie od i nieodraczanie radioterapii. Jednocześnie zalecenie to nie obowiązuje w przypadku nowotworów niezłośliwych i chorób nienowotworowych
• W przypadku nowotworów o niskim ryzyku nawrotu i progresji choroby rekomendowane jest rozważenie odroczenia radioterapii
• W przypadku intencji paliatywnej rekomendowane jest rozważenie możliwości przeprowadzenia innych form leczenia
• W przypadku podejrzenia o wystąpienie lub stwierdzenia zachorowania na COVID-19, także bezobjawowego należy przerwać radioterapię
• U chorego z rozpoznanym COVID-19 nie należy rozpoczynać napromieniania

Bibliografia:

1. Liang W, Guan W, Chen R et al. Cancer patients in SARS-CoV-2 infection: a nationwide analysis in China. Lancet Oncol. 2020; (published online Feb 14.) http://dx.doi.org/10.1016/S1470-2045(20)30096-6
2. http://www.pto.med.pl
3. https://www.cancerresearchuk.org/about-cancer/cancer-in-general/coronavirus-and-cancer
4. https://www.cancer.org.au/cancer-and-covid-19.html
5. Piotr J. Wysocki i wsp. Leczenie systemowe pacjentów z rozpoznaniem choroby nowotworowej w kontekście pandemii SARS-CoV-2
6. https://ptro.org.pl/aktualnosci/zalecenia-i-rekomendacje-konsultanta-krajowego-dla-radioterapii
7. http://ptcho.pl/zalecenia-wloskich-towarzystw-onkologicznych-dotyczace-postepowania-u-chorych-na-nowotwory-w-czasie-epidemii-koronawirusa-covid-19/
8. https://experience.arcgis.com/experience/685d0ace521648f8a5beeeee1b9125cd