„W kierunku zielonej gospodarki”, czyli węgiel a neutralność klimatyczna Polski

Unia Europejska stawia przed krajami członkowskimi ambitny cel osiągnięcia neutralności klimatycznej do 2050 roku. Ta decyzja to przełom dla przyszłości europejskiej gospodarki i szansa na rozwój, również dla Polski, która obok Niemiec będzie największym beneficjentem nowego unijnego funduszu transformacyjnego. Chcąc korzystać z środków UE, będziemy musieli zacząć od zaplanowania przejścia na bezemisyjne pozyskiwanie energii. O tym jak poradzić sobie z tym wyzwaniem z uwzględnieniem sprawiedliwej transformacji największego regionu górniczego UE – woj. Śląskiego – rozmawiali w Katowicach międzynarodowi eksperci, partnerzy i decydenci. Jaką widzą przyszłość dla Górnego Śląska?

27 i 28 stycznia w Katowicach odbyła się konferencja „W kierunku zielonej gospodarki” zorganizowana przez Urząd Marszałkowski Województwa Śląskiego, na której międzynarodowi interesariusze z 41 regionów węglowych Unii Europejskiej rozmawiali o zwrocie w kierunku zielonej gospodarki. Tematem przewodnim wydarzenia była wymiana doświadczeń między europejskimi regionami górniczymi. W wydarzeniu wzięli udział m.in. unijna komisarz do spraw Polityki Spójności i Reform Elisa Ferreira, przedstawiciele unijnych regionów węglowych, władze rządowe, samorządowcy oraz ekolodzy. 

Sprawiedliwa Transformacja Śląska

Sprawiedliwa transformacja regionów węglowych to temat zdecydowanie głębszy od samej transformacji energetycznej, ale idący z nią w parze. Jej istotą jest opracowywanie rozwiązań, które przystosują regiony takie jak Śląsk – gdzie wydobycie i produkcja węgla od ponad stulecia stanowią podstawę życia ekonomicznego i społecznego – do nowego otoczenia i odejścia od paliw kopalnych, bez negatywnych skutków dla społeczności i gospodarki regionu.

Głos w dyskusji o miejscu Śląska w nowej rzeczywistości zabrał Mirosław Proppé, prezes Fundacji WWF Polska, która realizuje m.in. unijny program „Sprawiedliwa Transformacja w Europie Środkowej i Południowej” (Just Transition). W panelu dyskusyjnym „Sprawiedliwa transformacja – zielona zmiana uczciwa wobec obywateli UE” zwrócił uwagę, że od 15 lat w Polsce brakuje uczciwej i otwartej debaty na temat strategii zmian dla sektora górniczego i energetycznego. 

– Kolejne rządy mówią, że nie stać nas na budowanie nowej energetyki, ale ukrywają, że cały czas dotujemy nierentowne kopalnie i energetykę. W latach 2005-2016 na rozwój OZE państwo wydało 5,5 mld EUR, a na wspieranie gospodarki węglowej 19 mld EUR. Jednocześnie, prawie nie podejmowano działań zmierzających do zmniejszenia energochłonności. Aż 35% energii w Polsce zużywamy na ogrzewanie domów i wody. Nie zrobiliśmy też nic dla ograniczenia emisji w transporcie – mówi Mirosław Proppé, Prezes Fundacji WWF Polska. 

Kiedy odejdziemy od węgla?

Wszystkie kraje Unii Europejskiej z wyjątkiem Polski ustaliły w grudniu minionego roku, chęć dokonania przeobrażenia swoich gospodarek ku zeroemisyjności w ciągu 30 lat. Zatrzymanie postępującej zmiany klimatu to nadrzędny powód, dla którego UE postawiła sobie ten cel. Według najnowszego raportu IPCC (Międzyrządowy Panel ds. Zmiany Klimatu) ograniczenie ocieplenia do 1,5°C wymaga od globalnej społeczności szybkiej i daleko idącej transformacji. Nie uda się to bez głębokiego ograniczenia spalania paliw kopalnych, które jest największym wyzwaniem dla Polski i Europy. Nasza gospodarka jest najbardziej uzależniona od węgla ze wszystkich krajów Wspólnoty, a mimo to polski rząd odmawia podania daty wyjścia z jego spalania. Zdaniem Prezesa WWF Polska to jedna z głównych barier do rozpoczęcia procesu sprawiedliwej transformacji.  

– Brak konkretnej daty odejścia od węgla, uniemożliwia lokalnym przedsiębiorcom odpowiednie skierowanie inwestycji i planowanie działalności, a pracownikom i stronie społecznej zabiera czas i motywację do planowania swojej kariery i rozwoju.

O konieczności wypracowania planu z lokalną społecznością mówili też reprezentanci regionów węglowych z Europy i przedstawiciele gmin i miast górniczych. Jak zaznaczył socjolog z Instytutu Socjologii Uniwersytetu Śląskiego Witold Mandrysz – błędem jest przywożenie gotowego planu z Warszawy i „konsultowanie” go dopiero wtedy. 

Co dalej, czyli rekomendacje dla Śląska

Polska obok Niemiec to największy beneficjent wartego 100 miliardów euro nowego unijnego funduszu, który ma pomóc regionom uzależnionym od węgla przejść na stronę zielonej energii. Polska z unijnego Funduszu Sprawiedliwej Transformacji otrzyma 2 miliardy euro. Wysokość tej kwoty jest jednak kwestionowana przez rząd, którego zdaniem na zmianę energetyczną w Polsce do 2050 roku potrzeba aż 500 miliardów euro. Rządzący nie przedstawiają jednak spójnej i realnej wizji na reformę obecnego systemu energetycznego, pozostawiając region w niepewności. Podczas debaty, europejscy eksperci wskazywali więc kierunki, którymi powinni podążać politycy w drodze do sprawiedliwej transformacji. 

– Musimy uczyć kompetencji miękkich znalezienia się na zmieniającym się rynku, a nie konkretnych zawodów – powiedział Karel Tichý, zastępca kierownika Strategii RE:START z czeskiego Ministerstwa Rozwoju Regionalnego. Z kolei zdaniem Prezesa WWF, Mirosława Proppé – to jest ostatni moment na realne rozpoczęcie sprawiedliwej transformacji. Ambicja albo konsekwencje. Dalsza zwłoka to odpowiedzialność na głowę każdego polityka – krajowego, wojewódzkiego czy lokalnego – za konsekwencje ściągane na mieszkańców Śląska i cały region. Śląsk potrzebuje szczerego dialogu, nie obietnicy utrzymania statusu quo wbrew geologicznym i ekonomicznym faktom. Potrzebne jest szczere zaangażowanie lokalnych przedsiębiorców, pracowników i strony społecznej w opracowanie alternatyw. Narzędzia i przykłady już są: środki dostępne w ramach KFS, unijnej platformy CRiT. Polska musi już postawić na ocieplenie budynków (dla zmniejszania ich energochłonności), rozwój energetyki prosumenckiej, program konwersji małych pojazdów dostawczych na hybrydy, czy tworzenie i zarządzanie wyspami energii. To przykłady nowych miejsc pracy.

Więcej informacji na temat programu „Sprawiedliwa Transformacja w Europie Środkowej i Południowej” znajduje się na stronie: https://beyond-coal.eu/