Reintrodukcja rysia nizinnego w Polsce – jak to robimy?

W Polsce występują dwie populacje rysia: karpacka i nizinna, zwana również bałtycką. Ta zamieszkująca Karpaty jest w lepszej sytuacji, niestety rysie żyjące na północy kraju, mimo prowadzonych procesów reintrodukcyjnych, są nadal zagrożone. Jak wygląda proces reintrodukcji rysia nizinnego prowadzony przez Fundację WWF Polska i co mu zagraża?

Ryś nizinny (ryś z populacji bałtyckiej)

Ryś eurazjatycki to największy europejski kot, który od 1995 roku jest w naszym kraju objęty ścisłą ochroną gatunkową i jest wpisany do Polskiej Czerwonej Księgi Zwierząt. Jedna z jego polskich populacji – bałtycka, występuje na wschodzie i północnym-wschodzie i rozporoszona jest w częściowo izolowanych kompleksach leśnych na Roztoczu, Polesiu, w Puszczy Białowieskiej, Puszczy Knyszyńskiej, Puszczy Augustowskiej. Dzięki reintrodukcji rysie powróciły do Puszczy Piskiej na Pojezierzu Mazurskim. Jest również szansa na powrót rysi do Polski północno-zachodniej. Póki co sytuacja rysi w populacji bałtyckiej jest zła. Zimowe tropienia przeprowadzone w 2015 r. wykazały zaledwie około 40 rysi w kilku kompleksach leśnych Polski północno-wschodniej. Niestety informacje z inwentaryzacji prowadzonej w 2018 r. w ramach  „Pilotażowego projektu monitoringu wilka i  rysia w Polsce” pokazują pogarszającą się sytuację tego drapieżnika w Puszczy Białowieskiej, Knyszyńskiej i Augustowskiej.    

Reintrodukcja, czyli ponowne wprowadzenie

W ramach ochrony rysia prowadzony jest szereg działań na rzecz odbudowy populacji tych zwierząt w Polsce. Najważniejszym z nich jest jednak wprowadzenie rysi do środowiska, które nazywamy reintrodukcją. W Polsce stosowane są dwie metody reintrodukcji rysia: „born to be free” oraz „wild to wild”. Od 2007 r. dzięki działaniom wspieranym przez WWF Polska do natury wróciło ponad 26 rysi w lasach północno-wschodniej Polski. Z kolei do lasów w północno-zachodniej Polsce wypuszczono w 2019 r. już 18 osobników.

„Born to be free”

Metoda reintrodukcji „born to be free” została opracowana przez dra Andrzeja Krzywińskiego z Parku Dzikich zwierząt w Kadzidłowie, z którym od 2007 r. współpracuje fundacja WWF Polska. Ten sposób reintrodukcji opiera się na leśnych wolierach, w których przebywają samice rodzące młode rysie. Małe koty mają możliwość wychodzenia na otwartą przestrzeń przez niewielkie otwory, poznając naturalne, dzikie środowisko, które będzie ich domem. Opuszczenie woliery jest jednak niemożliwe dla samicy. Ograniczenie jej swobody ma na celu chronienie jej przed zagrożeniami, aby mogła być obecna w życiu swoich dzieci przez pierwsze miesiące, kiedy to ich dieta opiera się głównie o mleko matki. Po około roku usamodzielniają się i zaczynają swoją wędrówkę.

Wild to wild

Drugą metodą reintrodukcji, wspieraną przez WWF, jest „wild to wild”, która polega na odławianiu zwierząt z terenów, na których populacje są liczne i wypuszczenia ich na tam, gdzie gatunek jest osłabiony. W ten sposób do polskich lasów trafiło od początku realizowania projektu już 6 rysi z Estonii.

Zagrożenia dla rysi nizinnych w Polsce

Dlaczego mimo prawie 25-letniej ścisłej ochrony sytuacja rysia jest ciągle zła?  Największym zagrożeniem dla tego gatunku są działania ludzi, ale kłusownictwo to nie jedyne niebezpieczeństwo, które czyha na rysie w Polsce. Infrastruktura drogowa tj. drogi szybkiego ruchu i autostrady przecinające lasy, zabudowa rekreacyjna i częsta obecność człowieka na terenach bytowania rysi obniżają jakość środowiska, w którym żyją te drapieżniki. Wzmożony ruch samochodowy sprawia, że rysie giną pod kołami samochodów. Według ekspertów, to właśnie wypadki drogowe są najczęściej odnotowywaną przyczyną śmieci rysi i stanowią największe zagrożenie dla przyszłości populacji bałtyckiej. Dodatkowo, badania prowadzone w ramach „Pilotażowego projektu monitoringu wilka i rysia w Polsce” Głównego Inspektoraty Ochrony Środowiska (GIOŚ) wskazują na kurczącą się bazę pokarmową tego drapieżnika.

W natłoku złych informacji dotyczących sytuacji rysi nizinnych w Polsce, pojawia się na szczęście także pozytywny przekaz, ponieważ w Puszczy Piskiej odnotwano obecność reintrodukowanej lokalnej populacji rysi. „Jej liczebność oceniana jest obecnie na 10 osobników, w tym jest samica z młodymi. Wypuszczanie rysi w Puszczy Piskiej pozytywnie wpływa na pojawianie się tego drapieżnika w sąsiadujących kompleksach leśnych, a także w Dolinie Biebrzy. Badania genetyczne prowadzone w regionie reintrodukcji wykazują, że są tam osobniki będące potomkami rysi wprowadzanych do środowiska, zarówno metodą „born to be free”, jak i „wild to wild”. Są tam też dzikie rysie - migranci z innych kompleksów. Dlatego, bardzo istotne jest kontunuowanie zasilania populacji poprzez reintrodukcję, jak i przeciwdziałanie zagrożeniom – w szczególności niskiej liczebności sarny, wysokiej śmiertelności rysi na drogach oraz utracie łączności ekologicznej poprzez fragmentację siedlisk – komentuje Stafan Jakimiuk, starszy specjalista ds. ochrony gatunków, ekspert ds. reintrodukcji rysia w Fundacji WWF Polska.

Poza zaangażowaniem w projekty reintrodukcji rysi WWF Polska prowadzi działania edukacyjne na temat problemów z ochroną tego gatunku w Polsce, uświadamiając, że rysie z populacji nizinnej w Polsce są krytycznie zagrożone, jest ich niewiele, a bez pomocy człowieka wyginą. Więcej informacji na temat sytuacji rysia nizinnego w Polsce znajduje się na stronie www.ratujrysie.pl .