Sprawiedliwa transformacja Śląska i Zagłębia, rozwój kolei i sposoby na walkę ze smogiem – relacja z debaty WWF Polska w Katowicach

Możliwości zmiany ustawy o tworzeniu nowych parków narodowych i rozszerzaniu istniejących, rozwój transportu kolejowego i publicznego oraz kwestia dróg rzecznych – to tematy rozmowy polityków biorących udział w debacie pt. „2050 Polska dla Pokoleń. Jaką przyszłość wybierzesz?”, która odbyła się 1 października w ramach projektu Ekopatrioci. Do dyskusji WWF Polska zaprosił przedstawicieli i przedstawicielki wszystkich opcji politycznych kandydujących z tego okręgu. Podczas debaty mieszkańcy miasta mogli zapytać polityków o plany wyborcze związane z ekologią.

Zaproszenie do dyskusji przyjęli: Maciej Konieczny startujący z listy Lewica - KW Sojusz Lewicy Demokratycznej, Monika Rosa reprezentująca Koalicję Obywatelską, Mariusz Skiba – reprezentant Prawa i Sprawiedliwości oraz Dobromir Sośnierz z Konfederacji.

W roli eksperta wystąpił prof. dr hab. Piotr Skubała z Uniwersytetu Śląskiego, z Katedry Ekologii na Wydziale Biologii i Ochrony Środowiska.

Parki narodowe czy inne formy ochrony przyrody?

Pierwszym tematem, który zainteresował uczestników debaty była kwestia rozszerzenia parków narodowych w Polsce. Kandydaci zostali zapytani m.in. o potrzebę zmiany ustawy, która obecnie daje samorządom prawo zablokowania powstania nowego parku narodowego, ale także o możliwość rozszerzenia już istniejących obszarów chronionych. Oto opinie polityków:

Mariusz Skiba (Prawo i Sprawiedliwość): – Gdyby liczba parków była większa, to przyjąłbym to z satysfakcją jako obywatel. To prawda, że w Polsce jest 1,3% powierzchni Polski objętej parkami narodowymi, ale to nie jest całe spektrum rzeczywistości, bo jeśli chodzi o lasy to w naszym kraju jest to 30% powierzchni i kraje Europy Zachodniej mogą nam tej liczby pozazdrościć. Generalnie trzeba dbać o zieleń w mieście i myśleć bardziej szeroko, a nie koncentrować się tylko na parkach. (...) Tu w Katowicach dwa miesiące temu padła deklaracja zasadzenia 5 mln drzew i to jest konkret, który będzie realizowany.

Monika Rosa (Koalicja Obywatelska): – Złożyliśmy w tej kadencji Sejmu projekt ustawy, który odblokowywał tworzenie nowych parków narodowych. Dwa jego najważniejsze punkty to: uniemożliwienie zgłaszania weta przez samorządy oraz panel obywatelski z konsultacjami samorząd-mieszkańcy. Naszym postulatem jest by mieć minimum 2% powierzchni z parkami narodowymi. Mamy do utworzenia Jurajski Park Narodowy, Mazurski i Turnicki. To jest nasz projekt ustawy, który chcielibyśmy przyjąć na samym początku i wtedy te parki będą miały możliwość powstać. (...) Trzeba rozszerzać parki narodowe oraz chronić to co mamy. Oczywiście można sadzić lasy, ale one nie zapewnią nam tej bioróżnorodności, która jest potrzebna do tego, by utrzymywać stan naturalny.

Dobromir Sośnierz (Konfederacja): – Nie wiem, czy powinniśmy się przejmować tym, że w jakimś kraju jest 6% a u nas 1%. Jeśli mamy potrzebę, żeby chronić jakiś kawałek przyrody, który jest unikalny, to robi się park narodowy, a jeśli nie ma takiej potrzeby, to nie. Nie jestem przekonany, że ma być więcej parków i musimy się ścigać na jakieś procenty.

Maciej Konieczny (Lewica – KW Sojusz Lewicy Demokratycznej): – Trzeba odblokować powstawanie nowych parków narodowych we współpracy i w konsultacjach z samorządami. A my jako Lewica idziemy o krok dalej – bo poza ochroną tej przyrody, która jest, chcemy iść w stronę przywracania przyrodzie terenów, które były wykorzystywane przez człowieka. I nie chrońmy tylko tego co już mamy, ale planowo postarajmy się przywrócić przyrodzie takie połacie ziemi, abyśmy o tę bioróżnorodność zadbali i chociażby w ten sposób przeciwdziałali zmianom klimatycznym. (...) Monokultury drzew, które sadzimy a Puszcza Białowieska to są dwa zupełnie inne światy. Dlatego bliskie jest mi hasło „cała puszcza parkiem narodowym”, bo to jest wyjątkowy skrawek ziemi i trzeba go chronić.

Ekspert – prof. Piotr Skubała: – Powinniśmy postawić na dzikość przyrody, a nie zarządzanie nią na każdym skrawku, pozwólmy jej się odtwarzać, bo tylko taka przyroda jest w stanie obronić nas przed suszą, nawałnicą itd. (...) Drzew ubywa w naszym kraju. Kiepsko wyglądają nasze lasy na tle lasów Europy. Mamy ogromnie dużo do zrobienia. A parki narodowe są tego symbolem i wstydem jest dla naszego kraju, że nie potrafimy stworzyć parku narodowego na 100% obszarze Puszczy Białowieskiej.     

Wszyscy jednogłośnie za transportem kolejowym, a drogi wodne mają potencjał tylko według PiS i Konfederacji

Monika Rosa (KO): – Nie powinniśmy tworzyć żeglugi śródlądowej, ani pogłębiać koryt rzek, bo i tak nie mamy w Polsce możliwości, by spełnić wymagania do tego, żeby to była żegluga międzynarodowa. Nasze rzeki są zbyt płytkie. Dlatego te 100 mld złotych [z rządowego planu rozwoju wodnych dróg śródlądowych] powinniśmy przeznaczyć na kolej, z większym pożytkiem dla przyrody, jak i dla ludzi. Ta inwestycja mogłaby połączyć wiele powiatów, które są obecnie odcięte komunikacyjnie. Drugi ważny element to jest renaturyzacja rzek, które już zostały uregulowane, a trzecia kwestia to utrzymanie ich czystości, a także ograniczenie melioracji terenów podmokłych. Zatem te pieniądze, które miałyby być przeznaczone na regulowanie rzek, możemy przeznaczyć na uratowanie tego, co mamy.

Mariusz Skiba (PiS): – Ważne jest posiadanie alternatywy i spojrzenia na zasoby, którymi dysponujemy – zarówno jeśli chodzi o infrastrukturę, jak i zasoby naturalne. Rozwój kolei jako tej alternatywy na pewno leży każdemu z nas na sercu i warto, żeby on postępował, szczególnie tu na Śląsku. (...) Nie zgodzę się ze stwierdzeniem, że nie mamy warunków dla żeglugi śródlądowej. Myślę, że Odra daje ku temu szanse, by ten transport rzeczny rozwijać. Mam okazję często bywać w Dusseldorfie, czy w Essen w Niemczech i widzę, jak tam barki kursują w tę i z powrotem, najczęściej pod banderą holenderską, gdzie 40% transportu odbywa się drogą rzeczną. Dlatego należy dążyć do tego, żeby ten transport rzeczny, który dzisiaj nie stanowi nawet 1% transportu towarów w Polsce, rozwijać i też poprawiać infrastrukturę. Jedna rzecz nie przeczy więc drugiej.

Dobromir Sośnierz (Konfederacja): – W państwa raporcie [WWF] ignorujecie wszelkie argumenty przeciwko transportowi rzecznemu. Ja nie mam jasno sprecyzowanego światopoglądu czy drogi kolejowe są bardziej opłacalne dla środowiska niż drogi rzeczne. Są różne argumenty i w każdym przypadku powinno być rozstrzygane indywidualnie, czy się to się opłaca czy nie. Transport rzeczny, jeśli już jest, to jest mniej emisyjny niż kolejowy i drogowy. Zawsze są jakieś koszty alternatywne. Jeśli nie zbudujemy dróg rzecznych, to będziemy musieli zbudować jakieś inne drogi i one też zniszczą jakiś kawałek środowiska.

Ekspert – Piotr Nieznański (WWF Polska): – Chciałbym sprostować, że transport kolejowy nie jest bardziej emisyjny niż żegluga, bo jest dokładnie odwrotnie. Transport żeglugowy jest trzykrotnie bardziej emisyjny niż kolejowy. Zachęcam do lektury raportu Europejskiej Agencji Środowiska, opublikowanego w 2017 r. Te poglądy o emisyjności żeglugi, że jest niska, pochodzą z epoki sprzed kilkudziesięciu lat, kiedy po torach jeździły lokomotywy spalinowe, a powinniśmy się odnosić do tego, co mamy teraz, a nie do historii.

Maciej Konieczny (Lewica): – Trzeba inwestować w kolej, bo koszt ingerencji w przyrodę jest tu nieporównywalnie mniejszy niż przystosowania rzek do transportu śródlądowego. Hasło „tiry na tory” i przerzucenie transportu towarowego i pasażerskiego też na kolej jest właściwym kierunkiem i trzeba w to zainwestować dużo pieniędzy.   

Transport publiczny, wymiana pieców i termomodernizacja sposobem na walkę ze smogiem

Maciej Konieczny (Lewica): – Jeśli chodzi o transport publiczny, to pozostaje bardzo wiele do zrobienia, bo on realizuje nie tylko potrzebę czystego powietrza, ale także potrzebę wygodnego poruszania się po mieście. (...) Jako Lewica mamy pomysł na kompleksowy system transportu publicznego dla aglomeracji górnośląsko-zagłębiowskiej, który łączy wszystkie formy transportu szynowego. (...) Większy problem to jest smog wynikający z opalania węglem w piecach. My stawiamy na ambitny program wymiany 2 mln pieców w skali kraju i to musi być finansowane z budżetu i płatne z góry, bo nie każdy może wyłożyć te pieniądze.

Mariusz Skiba (PiS): – Na Śląsku w ramach programu „Czyste powietrze” wpłynęło 10.000 wniosków i są one cały czas rozpatrywane. Ten program potrzebuje czasu, żeby ludzie mogli się z nim oswoić. (...) My w Katowicach sukcesywnie zwiększamy liczbę wymienianych pieców – w tym roku to jest ok. 1500 sztuk. I myślę, że to jest dobre rozwiązane, bo są zaangażowani zarówno kominiarze, straż miejska, organizacje pozarządowe, a także władze. I żeby ta oferta była atrakcyjna dla mieszkańców, to kwota na wymianę pieca w Katowicach wynosi 10.000 zł.  

Dobromir Sośnierz (Konfederacja): – Transport publiczny nie jest wygodniejszy i nie jest tańszy, bo większość pieniędzy w budżecie przedsiębiorstwa komunalnego nie pochodzi z biletów tylko z dopłat samorządu, dlatego taniej jest pojechać autem niż autobusem, uwzględniając te wszystkie koszty. Jeśli chcemy mieć efektywny transport miejski, powinniśmy postawić na jego prywatyzację. (...) A w przypadku pieców wystarczy wprowadzić sprawiedliwe opłaty za emisję i wtedy dostaniemy rzeczywistą kalkulację. Trzeba wprowadzić jednolitą opłatę dla wszystkich, zależną od emisji.

Monika Rosa (KO): – Po pierwsze kwestia termomodernizacji, czyli współfinansowania modernizacji starych budynków, w tym także mieszkań komunalnych. Po drugie wymiana systemów grzewczych – to może kosztować nawet 12 mld zł w dofinansowaniu 50% jeśli chodzi o osoby dotknięte ubóstwem energetycznym. Po trzecie wspierać nie tylko wymianę pieców, ale także takie systemy jak pompy ciepła, czy odnawialne źródła energii.

Sprawiedliwa transformacja energetyczna dzięki nauce i innowacjom

Maciej Konieczny (Lewica): – Odejście od paliw kopalnych jest niezbędne. (...) My jako Lewica proponujemy dwie rzeczy. Po pierwsze zwiększenie nakładów na badania i rozwój innowacji. Po drugie dofinansowywanie innowacyjnych rozwiązań w ramach programu „Kopernik” kwotą 3,5 mld zł rocznie. (...) Śląsk jest najbardziej predestynowany do tego, żeby tej rewolucji przemysłowej przewodzić.

Monika Rosa (KO): – Sprawiedliwa transformacja energetyczna jest konieczna i korzystna, ponieważ stworzy nowe miejsca pracy. Natomiast odchodzenie od węgla musi być systemowe, żeby zapewnić socjalne bezpieczeństwo osób zatrudnionych w tym sektorze, możliwość przekwalifikowania się i znalezienia nowej pracy. Tworzenie odnawialnych źródeł energii sprawi, że powstaną nowe innowacyjne firmy, nowe miejsca pracy, badania, rozwój. Musimy też wesprzeć firmy okołogórnicze, które będą mogły przestawić się np. na eksport albo na wytwarzanie części odnawialnych źródeł energii.  

Mariusz Skiba (PiS): – Naszą dużą wartością jest to, że jesteśmy silnym ośrodkiem akademickim. Strategia, którą mamy to zasługa pracowników tych naukowych instytucji i oni podpowiedzieli nam, w którym kierunku pójść. To także kwestia „smart-specjalizacji” naszego regionu – medycyna, energetyka – to są obszary, na których chcemy kreować ten rozwój, bo mamy tu duże osiągnięcia.

Dobromir Sośnierz (Konfederacja): – Na pewno w najbliższym czasie doczekamy się kolejnych wynalazków, które zmienią nasze postrzeganie tego problemu i być może całkowicie go rozwiążą, a być może stworzą nowe problemy. (...) I zależy, czy dalej będzie popyt na węgiel, czy będzie on do czegoś innego potrzebny. Takie procesy odbywają się stopniowo i z dnia na dzień górnicy nie stracą pracy.

Podczas debaty pytania zadawali także jej uczestnicy oraz internauci. Oto zagadnienia, które najbardziej ich interesowały:

• Wymiana pieców tzw. „kopciuchów” – oferta finansowa na wymianę pieców jest w Katowicach bardzo atrakcyjna – to nawet 10 tys. zł (M. Skiba, PiS); należy dofinansowywać wymianę z budżetu centralnego, ale dopłaty powinny być z budżetu samorządowego (M. Rosa, KO i M. Konieczny, Lewica),
• Czy politycy ze skrajnej prawicy i z lewicy są za tym, że jeśli przedsiębiorstwa są ekologiczne, to mogłyby otrzymywać ulgi, a jeśli szkodzą, to kary? – jakakolwiek forma regulacji jest wskazana, natomiast jeśli chodzi o zwolnienia np. z podatków to w pewnym stopniu tak, choć lepsze byłoby inwestowanie przez te firmy w innowacje (M. Konieczny); należy mierzyć efekty a nie starania, jeśli ktoś emituje dwutlenek węgla to jest za to odpowiednia opłata; jak najmniej ręcznego ingerowania w gospodarkę i ustalania, która technologia jest słuszna (D. Sośnierz);
• Jak możemy sobie radzić ze zmianami klimatu? – elektromobilność, lasy, kwestia rozwoju infrastruktury drogowej i kolejowej (M. Skiba); ochrona lasów, magazynowanie energii z OZE, wodór (M. Rosa); ważny jest kontekst globalny, bo te zmiany powodują,
  że nasza planeta nie będzie nadawała się do życia – musimy zmienić nasz marnotrawczy styl życia, przebudować system gospodarczy i się sprawiedliwie dzielić (M. Konieczny); postęp techniczny, energetyka jądrowa, która wydaje się najsensowniejszą alternatywą, bo źródła odnawialne nie uchronią nas od kryzysu (D. Sośnierz).

Jak pokazuje sondaż dla „Rzeczpospolitej”[1] ochrona klimatu jest dla Polaków drugą najważniejszą sprawą (64 proc.), zaraz po służbie zdrowia. Nasze bezpieczeństwo i warunki życia na terenie Polski stały się dla polityków pilnymi kwestiami w trakcie ogłaszania programów wyborczych przed październikowymi wyborami do parlamentu. Mieszkańcy, którzy przybyli na debatę lub śledzili jej przebieg w mediach społecznościowych (profil „Ekopatrioci” na FB), mogli usłyszeć poglądy polityków na kwestie środowiskowe, by w zbliżających się wyborach świadomie oddać swój głos.

Więcej informacji na ekopatrioci.pl

Facebook: https://www.facebook.com/Ekopatrioci/

Transmisje „na żywo” ze wszystkich debat można oglądać na fanpage’u Ekopatriotów. https://www.facebook.com/events/

Patronem medialnym dwunastu otwartych debat Fundacji WWF Polska pt. "2050 Polska dla Pokoleń. Jaką przyszłość wybierzesz?" jest portal Onet.pl.

[1] Źródło: Publikacja w serwisie internetowym Rzeczpospolitej https://www.rp.pl/Wybory-parlamentarne-2019/308189967-Sondaz-Jakie-tematy-interesuja-Polakow-przed-wyborami.html