Czy jest plan na transformację Górnego Śląska?

Śląsk ma szansę być pierwszym udanym przypadkiem sprawiedliwej transformacji zarówno w Polsce jak i na świecie. Ostatnie duże zagłębie węgla kamiennego w Unii Europejskiej ma potencjał by stać się liderem nowoczesnej gospodarki. Potrzebna jest wizja i odwaga. Czas na plan dla Śląska i ‘sprawiedliwą transformację’ dla jego mieszkańców.

Panorama Śląska

Śląsk to region, w którym znajdują się największe krajowe zasoby węgla kamiennego w Polsce i gdzie eksploatuje się go od przeszło 150 lat. Wyczerpanie łatwo dostępnych zasobów, duży wzrost kosztów pracy, szkody w środowisku naturalnym i tańszy surowiec z zagranicy sprawiają, że era węgla się kończy, a wraz z nią znikną miejsca pracy dla tysięcy pracowników sektora. Odpowiedzią na ten problem jest Sprawiedliwa Transformacja, która pozwoli na znalezienie ludziom nowego, dobrego miejsca pracy i przekształcenie regionu w nowoczesny region przemysłowo-usługowy, dorównujący poziomem życia innym postindustrialnym regionom Europy.

Gorączka ‘czarnego złota’ już za nami

Jak wynika z analiz Wise, szczegółowe prognozy opłacalności wydobycia wskazują, że do 2050 roku w regionie zaniknie wydobycie węgla energetycznego. Na przetrwanie w perspektywie połowy wieku mają szansę jedynie najbardziej wydajne kopalnie węgla koksowego, jednak i one będą musiały poprawić wydajność i znacznie ograniczyć zatrudnienie. Ogółem, do 2050 roku liczba miejsc pracy w sektorze spadnie poniżej 10 tys. osób i będzie ponad siedmiokrotnie niższa niż obecnie. Już w ciągu najbliższych kilkunastu lat liczba trwałych miejsc pracy w górnictwie skurczy się do ok. 20 tys. Perspektywy tej nie odwrócą ani nowoczesne technologie wydobycia węgla, ani tzw. „czyste technologie węglowe”.

Atuty Śląska

Skutecznej transformacji, właśnie teraz, sprzyja wysoka świadomość konieczności zmian, zarówno na poziomie UE jak i władz samorządowych, a także dobra koniunktura. To dzięki niej można znaleźć środki na inwestycje w infrastrukturę, rewitalizację tkanki miejskiej oraz programy pomostowe dla odchodzących z przemysłu węglowego. Śląsk jest wysoko zurbanizowany, świetnie położony i ma duży potencjał na stworzenie kuźni wysoko wykwalifikowanych kadr. Dodatkowo sprawiedliwa transformacja energetyczna jest szansą dla Górnego Śląska na trwały wzrost i osiągnięcie PKB per capita podobnego do innych regionów poprzemysłowych Europy.  

Jak działać

Co trzeba zrobić by wykorzystać ten potencjał? Skuteczna polityka rozwoju województwa śląskiego powinna uwzględniać nieuchronność schyłku górnictwa węgla kamiennego.  Wysoce zindustrializowane regiony europejskie opierają swoje gospodarki na wydajnym przetwórstwie przemysłowym, a nie sektorze wydobywczym.

Podniesienie konkurencyjności gospodarki województwa wymaga długofalowej polityki modernizacyjnej, stawiającej na kilka czynników. Pierwszym z nich jest postawienie na takie branże jak przemysł maszynowy, elektrotechniczny i elektroniczny, chemiczny czy farmaceutyczny. Kolejnym - rozwój segmentu zaawansowanych usług, m.in. inżynieryjnych, informatycznych, B+R i doradczych. Następnym poprawa konkurencyjności uczelni wyższych oraz instytutów badawczych.

Polem do poprawy jest też stan środowiska naturalnego i powietrza. Rewitalizacja wymaga między innymi stworzenia sprawnej sieci transportu publicznego, co pozwoli to zintegrować lokalne rynki pracy.

Transformacja kosztuje

Sfinansowanie niskoemisyjnej modernizacji regionu będzie wymagało zmian prawnych na poziomie krajowym, zmobilizowania środków prywatnych, a także efektywnego połączenia zróżnicowanych publicznych źródeł finansowania. Sugerowanym kierunkiem jest  przeznaczenie środków ze sprzedaży uprawnień w systemie EU ETS na współfinansowanie niskoemisyjnych inwestycji.

Warunki udanej transformacji można ująć w czterech punktach: dialog pomiędzy interesariuszami, planowanie, zapewnienie finansowania i zadbanie o pracowników sektora. Stosując to jako wytyczne można zbudować wizję dla Śląska spójną z unijnymi politykami klimatycznymi do 2050. Do rozmów trzeba siadać już.

Katarzyna Karpa-Świderek

O skali wyzwań dla regionu piszemy w raporcie: „Od restrukturyzacji do trwałego rozwoju. Przypadek Górnego Śląska" , przygotowanym dla WWF Polska przez WiseEuropa i opowiadamy w filmie: „My som stąd. Transformacja po Śląsku”, w reżyserii Artura Burchackiego.  Znadą je Państwo w załącznikach do informacji prasowej.