Kraje bałtyckie nie są w stanie sprostać obietnicy zdrowego Morza Bałtyckiego!

W tym roku z okazji Światowego Dnia Wody szczególne zainteresowanie budzi realizacja przez kraje bałtyckie zadań określonych w Bałtyckim Planie Działań Komisji Helsińskiej (BPD), mających na celu osiągnięcie dobrego stanu wód Morza Bałtyckiego do 2021 roku. Dziesięć lat po podpisaniu BPD, Morze Bałtyckie wciąż jest dalekie od osiągnięcia dobrego, zdrowego stanu, a w niektórych obszarach stan ten ulega nawet pogorszeniu. WWF opracowało raport „The Baltic Sea Action Plan Scorecard 2018” (Bałtycki Plan Działań – karta wyników 2018)oceniający realizację BPD, gdzie wykazano, że kraje nadbałtyckie nie wywiązują się ze zobowiązań dotyczących osiągnięcia zdrowego stanu Morza Bałtyckiego. I niewiele wskazuje na to, że to się zmieni.

Pomimo iż Bałtyk jest niewielkim morzem, jego znaczenie dla obywateli, bezpieczeństwa, żeglugi i rozwoju gospodarczego, a także dla unikatowego środowiska morskiego, jest ogromne. Niestety, cenne środowisko Bałtyku jest silnie zdegradowane przez eutrofizację, przełowienie i negatywne skutki innych działań człowieka. Dlatego w listopadzie 2007 r. Państwa - strony Konwencji o ochronie środowiska morskiego obszaru Morza Bałtyckiego (Konwencji Helsińskiej) przyjęły Bałtycki Plan Działań stawiając sobie za cel osiągnięcie "zdrowego stanu Morza Bałtyckiego, z różnorodnymi komponentami biologicznymi funkcjonującymi w równowadze, świadczącymi o dobrym stanie ekologicznym i wspierającymi realizację wielu zrównoważonych działań gospodarczych i społecznych". BPD zakłada osiągnięcie tego celu najpóźniej do 2021 roku.

Tymczasem opracowany przez WWF raport „The Baltic Sea Action Plan Scorecard 2018” określa postępy krajów będących stronami Konwencji Helsińskiej pod względem realizacji podjętych zobowiązań wynikających z planu działania w  ramach BPD. Wyniki są słabe, ze względu na niewystarczające postępy we wszystkich czterech tematach uwzględnionych w BPD - eutrofizacja, substancje niebezpieczne, różnorodność biologiczna i działalność na morzu. Spośród wyznaczonych 58 kluczowych działań zrealizowano mniej niż jedną trzecią (16 z 58 działań).

Karta wyników pokazuje znaczące różnice w realizacji BPD między najlepiej ocenionym krajem - Szwecją, a najniżej wypadającym krajem - Rosją. Żaden z tych dziewięciu krajów nie wyróżnia się jednak podjęciem wystarczających działań w którymkolwiek z obszarów, z czego wynika, że żaden kraj nie będzie w stanie dotrzymać uzgodnionych terminów.

Polska na tle innych krajów wypada słabo. Otrzymała najgorszy wynik za realizację działań dotyczących ograniczania eutrofizacji morza. Wynik ten pogarsza fakt, iż to z obszaru Polski spływa najwięcej biogenów trafiających do Bałtyku, które przyczyniają się do występowania tego zjawiska i jego konsekwencji.

Kraje uzyskały najlepsze wyniki w zakresie działań związanych z ograniczaniem substancji niebezpiecznych, morskim planowaniem przestrzennym i ochroną gatunków morskich, ale nie osiągnęły dobrych wyników pod względem liczby zrealizowanych działań w ramach każdej z kategorii; na przykład tylko 1 z 13 działań zostało zrealizowane we wszystkich krajach w zakresie eutrofizacji i tylko jedna trzecia działań związanych z różnorodnością biologiczną została przez nie w pełni ukończona.

W dniu 6 marca br. ministrowie właściwi ds. środowiska morskiego państw nadbałtyckich spotkali się w Brukseli, aby podpisać nową deklarację w ramach Konwencji Helsińskiej w celu potwierdzenia swojego „zdecydowanego zaangażowania we wzmocnienie pełnego wdrożenia Bałtyckiego Planu Działań oraz dalszych deklaracji do roku 2021". Niestety podpisana deklaracja niewiele oferuje w odniesieniu do faktycznej realizacji działań i osiągnięcia celu wyznaczonego przez BPD.

Działania określone w 2007 r. w ramach BPD i późniejszych Deklaracjach Ministerialnych nie są traktowane przez decydentów politycznych priorytetowo, , przez co nie są realizowane w terminie, a na co z pewnością zasługują. Problem instytucjonalny w podejmowaniu decyzji politycznych w krajach utrudnia realizację ambitnych planów. Aby efektywnie realizować złożone przekrojowo działania muszą w nie być zaangażowani ministrowie reprezentujący różne resorty, współpracujący w kierunku osiągnięcia wspólnego celu. Każdy kraj pilnie potrzebuje podejścia międzysektorowego,  uwzględniającego potrzeby ekosystemów,  obejmującego  tematykę resortów gospodarki morskiej, rolnictwa, środowiska, ale też finansów i innych.

Ponadto, członkowie UE w basenie Morza Bałtyckiego powinni w końcu podjąć się zapewnienia wsparcia działań naprawczych dla Morza Bałtyckiego przez polityki unijne, takie jak Wspólna Polityka Rolna czy Wspólna Polityka Rybołówstwa.

Mając zaledwie trzy lata do osiągnięcia celu BSAP w 2021 roku, kraje regionu Morza Bałtyckiego stają przed ogromnym wyzwaniem. Odpowiedzialność za przywrócenie Morza Bałtyckiego do dobrego stanu środowiska naturalnego i poprawę jego wydajności jako zasobu gospodarczego należy do wszystkich. Pomimo środków zaradczych stosowanych w poszczególnych krajach, nadal istnieje duże zapotrzebowanie na działania na skalę regionalną i podejście specyficzne dla regionu bałtyckiego, w szczególności w odniesieniu do sektorów transnarodowych i takich kwestii jak transport morski, reakcja na wyciek ropy naftowej, zarządzanie dzielonymi zasobami ryb i eutrofizacja.

Bałtycki Plan Działań został stworzony, jako wspólna inicjatywa krajów z regionu, by ratować Morze Bałtyckie. Jednak przy obecnym tempie postępów, inicjatywa najwyraźniej nie podoła dotrzymania terminu do 2021 roku. Morze wciąż cierpi z powodu licznych presji, takich jak eutrofizacja z rozległymi obszarami martwych stref, czy krytyczne zagrożenie ważnych gatunków takich jak morświn i węgorz europejski.

Działania na rzecz poprawy stanu Morza Bałtyckiego należy postrzegać jako inwestycję w zrównoważony rozwój gospodarczy i społeczny regionu. Jest to jedyny sposób, aby naprawdę zabezpieczyć zdrowe środowisko morskie i jego funkcje, od których wspólnie, w dużej mierze, jesteśmy uzależnieni.

Cały raport WWF „The Baltic Sea Action Plan Scorecard 2018” dostępny jest na stronie: https://www.wwf.pl/sites/default/files/2018-03/WWF%20Baltic%20Sea%20Action%20Plan%20Scorecard%202018_0.pdf