29 października obchodzimy Światowy Dzień Udaru Mózgu. Mądre wspieranie to także odżywianie

Udar mózgu – taką diagnozę w naszym kraju słyszy ponad 60 tysięcy osób[1]. Od lat wiadomo, że w tej chorobie liczy się czas, nie tylko w kontekście wdrożenia leczenia, ale też rozpoczęcia rehabilitacji. Wiele jednak zależy od stanu pacjenta i tego, czy ma siły na systematyczne ćwiczenia.  Dlatego tak ważne jest odpowiednio wczesne wdrożenie specjalistycznego żywienia, które, jak podkreślają eksperci, wesprze organizm w walce z chorobą.

Udar mózgu stanowi trzecią co do częstości przyczynę zgonów oraz najczęstszy powód trwałej niesprawności u osób powyżej 40. roku życia w Polsce[2]. Choć przebieg i rokowania są różne, to pacjentów neurologicznych często łączy wspólny problem – niedożywienie, które dotyczy nawet 62%[3] osób po udarze mózgu^[i]. Potencjalnych powodów sprzyjających rozwojowi niedożywienia jest wiele m.in.:

• Przebieg choroby i związane z nią zmiany w metabolizmie – np. zwiększone zapotrzebowanie kaloryczne i białkowe.
• Trudności w przyjmowaniu zwykłych pokarmów wynikające z problemów z gryzieniem, połykaniem – a także z zaburzeń smaku i węchu.
• Upośledzenie sprawności fizycznej – niedowłady, porażenia, drżenia rąk, które utrudniają bądź uniemożliwiają pacjentowi samodzielne jedzenie.
• Utrata apetytu spowodowana złym stanem psychicznym, np. depresją.

Dysfagia – czym są problemy z przełykaniem?

Szczególnym problemem u pacjentów po udarze jest dysfagia, czyli trudności z połykaniem, której doświadcza nawet co drugi chory[4]. Zaburzenia połykania zwiększają nie tylko ryzyko niedożywienia oraz odwodnienia, ale mogą również być przyczyną rozwoju zachłystowego zapalenia płuc stanowiącego zagrożenie dla zdrowia i życia pacjenta.

U osób z dysfagią zazwyczaj konieczna jest modyfikacja diety, polegająca na zmianie konsystencji i tekstury podawanych pokarmów. Dostępne są na rynku specjalistyczne preparaty służące do zagęszczania płynów i potraw zmiksowanych, umożliwiające uzyskanie pożądanej konsystencji pokarmów, tak aby zminimalizować ryzyko zachłyśnięcia[ii]. Jeżeli chory nie przyjmuje pokarmów w ilości pokrywającej jego zapotrzebowanie na białko i kalorie, można wzbogacać jego posiłki poprzez dodawanie do nich produktów wysokokalorycznych, bądź skorzystać z dostępnych w aptekach specjalistycznych preparatów odżywczych, kompletnych pod względem odżywczym. Zastosowanie interwencji żywieniowej może przyspieszyć proces zdrowienia chorych, odzyskiwanie sprawności i samodzielności, może także wpłynąć na poprawę funkcji poznawczych oraz zmniejszenie częstości powikłań związanych z przebiegiem choroby układu nerwowego – wyjaśnia dr hab. n. med. Iwona Sarzyńska-Długosz neurolog, Ordynator Oddziału Rehabilitacji Neurologicznej Instytutu Psychiatrii i Neurologii w Warszawie.

Bolesne konsekwencje dla pacjenta

O odżywianiu mówi się głównie w kontekście profilaktyki, natomiast temat żywienia w trakcie choroby wydaje się praktycznie nieobecny w szerokiej świadomości. Tymczasem niedożywienie osób z przewlekłymi chorobami neurologicznymi niesie za sobą wiele poważnych konsekwencji. Brak odpowiedniego odżywienia organizmu prowadzi do jego wyniszczenia, zwiększa ryzyko wystąpienia powikłań, przedłuża czas hospitalizacji, opóźnia proces rekonwalescencji oraz obniża jakość życia[5]. Pacjent, któremu brakuje odpowiednich składników odżywczych ma mniej sił do walki z chorobą, czego konsekwencją jest mniej efektywne leczenie i rehabilitacja.

Niedobór składników pokarmowych może prowadzić do wyniszczenia organizmu oraz powodować dodatkowe komplikacje, np. może być przyczyną kolejnych powikłań oraz zmniejszyć skuteczność procesu rehabilitacji. Niedobory żywieniowe zwiększają ryzyko powstawania odleżyn, jak również spowalniają mechanizmy ich gojenia. Warto pamiętać, że proces gojenia rany odleżynowej wymaga dużych nakładów energetycznych, co jeszcze bardziej pogłębia stan niedożywienia, a więc mamy do czynienia z tak zwanym błędnym kołem niedożywienia. Niedostateczna ilość składników odżywczych przyczynia się także do utraty masy mięśniowej, co może przekładać się na problemy z poruszaniem i wcześniej wspomnianą rehabilitacją - zaznacza dr hab. n. med. Iwona Sarzyńska-Długosz, neurolog, Ordynator Oddziału Rehabilitacji Neurologicznej Instytutu Psychiatrii i Neurologii w Warszawie.

Po udarze mózgu schudłem około 40 kilogramów. Nie byłem w stanie jeść normalnie, a posiłki domowe, choć były zdrowe, nie dostarczały wszystkich składników, niezbędnych w okresie rekonwalescencji. Dlatego konieczne było włączenie żywienia medycznego. Dzięki odpowiednio dopasowanej i zbilansowanej diecie szybciej wracałem do formy i odzyskiwałem siły, co jest bardzo istotne m.in. w procesie rehabilitacji – mówi Pan Radosław Zadrużny, pacjent neurologiczny.

Żywienie medyczne – Twoje posiłki w walce z chorobą neurologiczną

Jednym z głównych warunków odpowiedniego żywienia osób po udarze mózgu jest zapobieganie niedożywieniu. W tym celu na pierwszym miejscu należy pokryć zapotrzebowanie białkowo-kaloryczne, które na skutek stresu metabolicznego związanego z chorobą ulega zwiększeniu. Kiedy dieta tradycyjna z różnych przyczyn jest niewystarczająca i chory traci masę ciała, wówczas należy sięgnąć po wsparcie żywieniowe w formie specjalistycznych preparatów odżywczych, typu Nutridrink, które dostarczają w niewielkiej objętości skoncentrowaną ilość kalorii i niezbędnych składników odżywczych.

[1] Grabowska-Fudala B. Zapadalność, śmiertelność i umieralność z powodu udarów mózgu – aktualne tendencje i prognozy na przyszłość. Przegląd Epidemiologiczny 2010; 64: 439 – 442.

[2] j.w.

[3] Mosselman MJ et al. Malnutrition and Risk of Malnutrition in Patients With Stroke: Prevalence During Hospital Stay. Journal of Neuroscience Nursing. 2013 Aug;45(4):194-204.

[4] Kawashima K et al. Prevalence of Dysphagia Among Community-Dwelling Elderly Individuals as Estimated Using a Questionnaire for Dysphagia Screening. Dysphagia. 2004 Fall;19(4):266-71.

[5] Członkowska A, Sarzyńska-Długosz I, Błażejewska-Hyżorek B, Nyka WM, Opuchlik A, Słowik A, Kuczyńska-Zardzewiały A, Kłęk S. Żywienie dojelitowe i pozajelitowe w udarze mózgu — stanowisko Grupy Ekspertów Sekcji Chorób Naczyniowych Polskiego Towarzystwa Neurologicznego. Pol. Przegl. Neurol 2013;9(4):141-145.