Leczenie żywieniowe w neurologii. Powstał pierwszy w Polsce dokument określający wytyczne żywieniowe w różnych chorobach neurologicznych

Interdyscyplinarna grupa ekspertów stworzyła dokument, który w szerokim zakresie przedstawia wskazania żywieniowe dla pacjentów z chorobami neurologicznymi. Zostały w nim zebrane m.in. kryteria diagnostyczne rozpoznawania niedożywienia, etapy prawidłowego leczenia oraz sposoby wyboru drogi leczenia żywieniowego. Nowe wytyczne żywieniowe ogłoszono podczas zjazdu Polskiego Towarzystwa Neurologicznego.

„Leczenie żywieniowe w neurologii – stanowisko interdyscyplinarnej grupy ekspertów” to dokument  precyzujący zasady oceny stanu odżywienia pacjenta z chorobą neurologiczną podczas hospitalizacji, w czasie opieki ambulatoryjnej w przypadku chorób postępujących i zastosowania adekwatnej dla chorego terapii żywieniowej. Polega ona na przeprowadzeniu u każdego chorego oceny stanu odżywienia oraz określeniu indywidualnego zapotrzebowania na wszystkie niezbędne substancje odżywcze. Dwa lata temu zaprezentowane zostały wytyczne żywieniowe dla pacjentów onkologicznych. Określenie wytycznych żywieniowych w neurologii to kolejny, milowy krok naprzód. Dzięki temu każdy, kto zajmuje się leczeniem chorych neurologiczne będzie miał łatwy dostęp do wszystkich zaleceń. Mamy nadzieję, że nowe standardy wpłyną na poprawę efektów leczenia – mówi dr n. med. Beata Błażejewska-Hyżorek, neurolog, Ordynator Oddziału Ogólnego i Leczenia Udaru Mózgu II Kliniki Neurologii Instytutu Psychiatrii i Neurologii w Warszawie, która  była zaangażowana w opracowanie wytycznych. Dokument określa też, czym jest niedożywienie, zwracając uwagę na jego konsekwencje i możliwe powikłania. Zawiera specjalistyczne rekomendacje dotyczące postępowania diagnostycznego oraz stosowania różnych form żywienia.

Niedożywienie u pacjentów neurologicznych

Wśród wielu czynników, mających wpływ na rokowanie w leczeniu chorych neurologicznych, jest również stopień odżywienia organizmu. Ci pacjenci są szczególnie narażeni na niedożywienie. Boryka się z nim nawet 62% pacjentów z udarem mózgu, 70% po ciężkim urazie głowy, nawet do 24% w wypadku choroby Parkinsona oraz 16% ze stwardnieniem zanikowym bocznym. W efekcie ich szanse na skuteczne leczenie i przeżycie istotnie maleją[1]. Problemy z odpowiednim odżywieniem organizmu wynikają z dolegliwości towarzyszących chorobom neurologicznym, takich jak zaburzenia świadomości i funkcji poznawczych, niedowłady, zaburzenia połykania, dysfunkcje przewodu pokarmowego, upośledzenia sprawności fizycznej czy utrata apetytu spowodowana złym stanem psychicznym, np. depresją.

Istotnym problemem, szczególnie u pacjentów po udarze mózgu, jest dysfagia, czyli trudności z przełykaniem, które mogą oprócz odwodnienia i niedożywienia prowadzić także do zachłystowego zapalenia płuc, stanowiącego zagrożenie dla zdrowia i życia. Chorzy bardzo często mają też zwiększony metabolizm, szczególnie widoczny w ostrej fazie choroby oraz w procesie zdrowienia. Eksperci podkreślają, że w czasie choroby neurologicznej zapotrzebowanie organizmu na białko, składniki odżywcze i energię może wzrosnąć tak, że dostarczenie odpowiedniej ilości składników poprzez tradycyjną dietę może być trudne. 

Konsekwencji wynikających z braku odpowiedniego odżywienia organizmu jest wiele i mogą prowadzić m.in. do:

• większego ryzyka wystąpienia odleżyn oraz zakażenia (szczególnie układu oddechowego),
• obniżenia jakości życia,
• dłuższego czasu hospitalizacji lub większej liczby pobytów na oddziałach intensywnej terapii,
• mniejszej skuteczności rehabilitacji.

U niedożywionych pacjentów spada również aktywność życiowa oraz zwiększa się zależność od innych osób. Dlatego tak ważna jest szybka interwencja.

Kiedy rozpocząć leczenie żywieniowe?

Na podstawie analizy stanu klinicznego pacjenta, stopnia i rodzaju niedożywienia, lekarz dobiera właściwą metodę leczenia. Kolejnym krokiem jest monitorowanie jego skuteczności. Obecnie podczas leczenia, w zależności od stanu pacjenta, stosuje się odpowiednie żywienie doustne, dojelitowe lub pozajelitowe jako jeden z elementów prowadzonej terapii.

W przypadku konieczności rozpoczęcia leczenia żywieniowego zawsze powinno rozpocząć się od żywienia dojelitowego, doustnego, a w przypadku całkowitego lub częściowego braku możliwości jego realizacji należy wprowadzić żywienie za pomocą sztucznego dostępu. W dokumencie określone zostało stanowisko w sprawie tzw. produktów ONS (oral nutritional supplements), które dają szanse na efektywniejsze pokrycie indywidualnych potrzeb żywieniowych poszczególnych pacjentów. Preparaty typu ONS są wskazane u każdego chorego, który nie jest w stanie za pomocą zwykłej diety pokryć indywidualnego zapotrzebowania na składniki pokarmowe – mówi dr n. med. Beata Błażejewska-Hyżorek. U chorych, którym nie można zapewnić odpowiedniej liczby kalorii (przynajmniej 60% dziennego zapotrzebowania), należy rozważyć połączone żywienie dojelitowe i pozajelitowe.

Eksperci podkreślają, że sprecyzowanie zasad dotyczących leczenia żywieniowego u chorych neurologicznie istotnie może przyczynić się  do zwiększenia skuteczności i poprawy efektów leczenia. Chory, u którego podejmuje się prawidłową interwencję żywieniową w odpowiednim czasie i formie, ma szansę na uniknięcie poważnych konsekwencji zdrowotnych, związanych z niedożywieniem i zaburzeniami połykania, na uzyskanie lepszych efektów rehabilitacji i powrót do zdrowia – dodaje dr n. med. Beata Błażejewska-Hyżorek.

W tym roku została wydana pierwsza cześć wytycznych, kolejne, zaplanowane na rok 2018 będą zawierały standardy żywieniowe dla konkretnych jednostek chorobowych.

^{[1] Kłęk S, Błażejewska-Hyżorek B, Czernuszenko A, Członkowska A, Gajewska D, Karbowniczek A, Kimber-Dziwisz L, Ryglewicz D, Sarzyńska-Długosz I, Sienkiewicz-Jarocz H, Sobów T, Sławek J. Leczenie żywieniowe w neurologii — stanowisko interdyscyplinarnej grupy ekspertów. Część I. Zasady ustalania wskazań do leczenia żywieniowego. Polski Przegląd Neurologiczny 2017, nr 3, tom 13, str. 106-119.}