Budynek PAST-y – 73 rocznica powstańczego zwycięstwa

W niedzielę 20 sierpnia mijają dokładnie 73 lata od zdobycia budynku PAST-y w trakcie Powstania Warszawskiego. Polska Akcyjna Spółka Telefoniczna, będąca w 57 proc. własnością firmy Ericsson i w 43 proc. państwa polskiego nie mogła przewidzieć, że jej budynek stanie się strategiczny dla walk powstańczych w 1944 roku.

Walki powstańcze o odzyskanie kontroli nad budynkiem toczyły się począwszy od 2 sierpnia przez ponad dwa tygodnie. Obiekt został przejęty 20 sierpnia 1944 roku.

Przez dłuższy czas PAST-a była najwyższym budynkiem w Warszawie, a nie licząc kilku kościelnych wież również w Europie. Ze względu na ten ostatni walor przez cały okres Powstania Warszawskiego toczyły się o niego zacięte walki. Jak doskonałym punktem obserwacyjnym dla niemieckiego snajpera był dach PAST-y można sprawdzić nawet teraz wjeżdżają na ostatnie piętro odbudowanego budynku. Szturmowano go kilkakrotnie. Ostatecznie gmach PAST-y zdobyto 20 sierpnia 1944 roku. Jeden z Powstańców-Zbigniew Dębski tak relacjonował swój udział w zwycięstwie: „Kiedy wbiegłem na górę, żeby zawiesić flagę, budynek się palił. Było tak gorąco, że kapała cyna z przewodów. Ericsson się topił – tak wtedy pomyślałem.” Zdobycie PAST-y było jednym z największych sukcesów militarnych w okresie Powstania Warszawskiego. 

Budynek przy ul. Zielnej został zbudowany w latach 1906-1908. Przez długi czas była najwyższym budynkiem zarówno w Warszawie, jak i w całym Imperium Rosyjskim. Dopiero Prudential, zbudowany w latach 30., przejął miano najwyższego buynku w stolicy. PAST powstał jako siedziba centrali telefonicznej dla Towarzystwa Akcyjnego Telefonów Cedergrena. W gmachu znajdywały się najnowocześniejsze urządzenia firmy Ericsson. Dzięki współpracy Cedergrena i Ericssona z polskim rządem jeszcze przed pierwszą wojną światową Warszawa należała do najlepiej stelefonizowanych metropolii europejskich.

O budynek Polskiej Akcyjnej Spółki Telefonicznej przy ulicy Zielnej 39 toczyły się zacięte walki niemal przez cały okres Powstania Warszawskiego. Wysokość budynku, jak i możliwość sprawowania kontroli nad centralą telefoniczną spowodowała, że w stolicy PAST-a była obiektem strategicznym. W trakcie II wojny światowej budynek został zajęty przez Niemców już w październiku 1939 roku. Mieścił się tam najważniejszy nazistowski węzeł łączności z frontem wschodnim.