Mamy „przepis” na przywrócenie polskim rzekom ryb wędrownych

Jutro, 21 maja, na całym świecie obchodzony jest Światowy Dzień Migracji Ryb. Dzięki inicjatywie WWF Polska w przeddzień tego ważnego dla ryb święta do polskich czytelników trafi podręcznik “Przepławki dla ryb – projektowanie, wymiary i monitoring” wydany przez FAO (Organizację Narodów Zjednoczonych do spraw Wyżywienia i Rolnictwa), a przetłumaczony z języka angielskiego dzięki wsparciu polskich naukowców zajmujących się rzekami i urządzeniami ułatwiającymi rybom wędrówkę.

Ekosystemy rzek w skali globalnej należą do jednych z najbogatszych pod względem różnorodności biologicznej. Jednocześnie są najbardziej zdegradowane wskutek skażenia wody, regulacji koryt rzek, ograniczania obszarów zalewowych, przegradzania rzek budowlami piętrzącymi wodę oraz nadmiernymi połowami. Najbardziej na tym ucierpiały szczególnie wrażliwe na wszelkie zaburzenia gatunki ryb podejmujące wędrówki na tarło na odległość prawie tysiąca kilometrów, takie jak łosoś szlachetny i jesiotr ostronosy. Łosoś w Polsce przestał się rozradzać, a jesiotr ostronosy wyginął nie tylko w Polsce, ale i w pozostałych krajach nadbałtyckich.

Przepławki są urządzeniami technicznymi lub imitującymi górskie strumienie kanałami, umożliwiającymi rybom wędrującym w górę rzeki pokonanie lub opłynięcie przeszkody wzniesionej ręką człowieka -  jazu, stopnia wodnego czy nawet bardzo wysokiej tamy. Przepławki powinny również umożliwić rybom bezpieczne spłynięcie w dół rzeki, bez ryzyka, że zostaną zabite lub poranione przez np. turbiny elektrowni. Każda przegroda w postaci jazu, elektrowni wodnej z turbinami, wybetonowane koryto rzeki, pozbawione naturalnych krajówek w postaci roślinności, powalonych pni drzew czy głęboczków, brzegi ogołocone z drzew i szuwarów dających cień, a nawet palące się wzdłuż brzegu rzeki lampy uliczne, zakłócają lub wręcz uniemożliwiają rybom wędrownym wędrówkę na tarło w górę rzeki i potem ich bezpieczny powrót do morza.

Działania przyrodnicze, które prowadzi WWF Polska na rzekach dążą między innymi do odbudowania populacji wymarłych gatunków ryb wędrownych - mówi Edyta Jaszczuk z WWF Polska. - Zaawansowane technologicznie przepławki stwarzają ogromne możliwości zniwelowania problemu zakłóceń migracji. Jednak zawsze najlepszym rozwiązaniem dla rzek pozostaje ich całkowite udrożnienie poprzez usunięcie budowli piętrzącej wodę i przywrócenie korytom rzek ich naturalnych biegów.

Zaprojektowanie i budowa dobrze działającej przepławki wymaga szerokiej wiedzy. Dzięki ogromnemu zaangażowaniu ekspertów w dziedzinie ichtiologii, hydrotechniki i biologii możemy dziś przekazać polskim  inżynierom publikację Organizacji Narodów Zjednoczonych ds. Wyżywienia i Rolnictwa (FAO) pt. „Przepławki dla ryb – projektowanie, wymiary i monitoring”.

Podręcznik ten stanowi ważne i uznane źródło wiedzy na temat planowania i projektowania przepławek oraz bardzo wartościową pozycję, na której bazują podejmowane w skali globalnej wysiłki na rzecz przeciwdziałania blokowaniu migracji ryb, co sprawia, że jest to publikacja zasługująca na miano klasyki w tym obszarze tematycznym - podkreśla w swym liście przewodnim Gerd Marmulla z FAO. - Publikacja nie tylko porusza i opisuje podstawowe zasady planowania i konstrukcji przepławek, lecz odnosi się również do podstaw ekologii rzek i omawia ogólne wymogi, które muszą być uwzględnione przy racjonalnym rozpatrywaniu złożonych kwestii interdyscyplinarnych.

Mamy przekonanie, że podręcznik ten wypełni istotną lukę, jaką jest niedostatek polskich publikacji z dziedziny projektowania i eksploatacji przepławek – dodaje Jaszczuk. - Zarazem będzie inspiracją dla projektantów do tworzenia przepławek funkcjonalnych i w pełni dostosowanych do możliwości i gabarytów wszelkich organizmów żyjących w rzekach. Zyska na tym nie tylko świat przyrody, ale też ludzie. Każdy zawarty w publikacji „przepis” wymaga umiejętnego dostosowania do panujących w polskich rzekach warunków w oparciu o pełne rozpoznanie bogactwa gatunkowego i siedliskowego a następnie monitorowania efektywności jego wdrożenia.

Zgodnie z zasadą, lepiej zapobiegać niż leczyć, pamiętajmy, aby nie niszczyć polskich rzek i nie realizować kolejnych inwestycji, które będą wymagały budowy przepławek.