Czy seniorzy mają oszczędności? Sytuacja finansowa osób starszych w Polsce

21 i 22 stycznia świętujemy Dzień Babci i Dzień Dziadka. Pierwszy z nich obchodzimy od 1964 roku, a drugi – od 1981 roku. Przy okazji tych świąt Intrum postanowiło przyjrzeć się bliżej finansom seniorów. Żyją oni przeważnie z emerytury, która w 2023 roku wynosiła średnio 2 971 zł, a wliczając 13. i 14. emeryturę – 3 152 zł. Jednak wiele starszych osób mogło otrzymać co najwyżej minimalne świadczenie w wysokości 1 588 zł brutto, a nawet jeszcze niższe. Jak sobie radzą pod względem finansowym polscy seniorzy?  Czy mają zgromadzone oszczędności, czy wręcz przeciwnie - muszą sięgać po dodatkowe źródła finansowania?

- Seniorzy w Polsce przeważnie mają niskie świadczenia. Jeśli przydarzy im się wysoki wydatek, a nie posiadają oszczędności, muszą zaciągać pożyczki. Z danych Intrum wynika, że ta grupa stanowi jednak niewielki odsetek zadłużonych. Wśród osób w wieku 60+ jest ich około 3 razy mniej niż w przedziale wiekowym od 30 do 40 lat – podkreśla Jakub Baumgart, ekspert Intrum.

Sytuacja osób starszych w Polsce

W 2022 roku Ministerstwo Rodziny i Polityki Społecznej przygotowało obszerny raport o sytuacji osób starszych. Wynika z niego, że prawie 19 mln mieszkańców Polski stanowili wówczas seniorzy, mający 60 lat lub więcej. To blisko 26% ludności kraju. Przeciętny dochód na osobę w gospodarstwach domowych, składających się wyłącznie z osób starszych, wynosił 2 623 zł. Około 80% środków na życie pochodziło z emerytur i rent. Co ciekawe, dochód rozporządzalny jest średnio o ok. 500 zł niższy na wsi niż w mieście.

Przeciętne wydatki gospodarstwa domowego, które składa się wyłącznie z seniorów, wynoszą blisko 1900 zł na osobę. Jeśli chodzi o przeznaczenie środków, to głównymi wydatkami są żywność i napoje bezalkoholowe, użytkowanie mieszkania lub domu i nośniki energii oraz zdrowie.

Jak seniorzy oceniają swoją sytuację materialną? - W gospodarstwach, które składają się wyłącznie z osób w wieku 60+, blisko 39% uważa, że jest dobra albo bardzo dobra. Prawie 53% ocenia ją jako przeciętną, a ponad 8% jako złą lub raczej złą^[1]. Z danych Głównego Urzędu Statystycznego wynika, że w populacji osób ubogich blisko 20% stanowią seniorzy w wieku 65+^[2] - mówi Jakub Baumgart, ekspert Intrum.

Czy seniorzy mają oszczędności?

Z raportu Krajowego Rejestru Długów (KRD), opublikowanego w grudniu 2023 roku, wynika, że co 5. Polak nie ma żadnych odłożonych środków^[3]. Jak sytuacja wygląda w przypadku seniorów? Okres wysokiej inflacji spowodował, że osoby starsze były zmuszone szukać oszczędności.

Z raportu KRD ze stycznia 2023 roku wynika, że 71% badanych musiało w półroczu ograniczyć wydatki m.in. ze względu na rosnące ceny. W żadnej innej grupie wiekowej odsetek osób, które wprowadziły oszczędności, nie był tak wysoki. 2/3 seniorów zrezygnowało z wyjść do restauracji i kawiarni. 55% nie kupowało odzieży, dodatków do ubrań i butów. Taki sam odsetek zredukował wyjścia do kina, teatru, na koncerty i wydatki na podróże. 52% zmniejszyło budżet na meble, sprzęt RTV i AGD^[4].

Aż 38% seniorów nie ma żadnych oszczędności. 57% z tych, którzy posiadają wolne środki, przez ostatnich 6 miesięcy przed badaniem zdołało ich odłożyć zdecydowanie mniej niż udawało im się dotychczas. 59% wszystkich respondentów twierdziło, że będą musieli zredukować wydatki w najbliższych 3 miesiącach. 75% emerytów nie jest w stanie odłożyć nawet małej kwoty, gdyż ich świadczenie wystarcza im wyłącznie na bieżące wydatki. Zaledwie co 20. senior zadeklarował, że może korzystać ze wsparcia finansowego rodziny lub przyjaciół^[5].

- Sytuacja polskich seniorów jest trudna. Wysoka inflacja powoduje, że muszą ograniczać wydatki, a jednocześnie większość nie jest w stanie odłożyć ani grosza z comiesięcznego świadczenia. Pozytywna jest natomiast informacja dotycząca waloryzacji emerytur. W marcu 2024 roku świadczenia wzrosną o co najmniej 11,9%^[6]  – zaznacza Jakub Baumgart, ekspert Intrum.

Zadłużenie seniorów – ile wynosi i czego dotyczy?

Na koniec sierpnia 2023 roku BIG InfoMonitor opublikował raport dotyczący zaległości płatniczych seniorów. Okazuje się, że w sumie mają na koncie prawie 10 mld zł opóźnionych płatności rat za kredyty i pożyczki, a także niezapłaconych na czas rachunków. Przeciętne zadłużenie na jednego seniora z zaległościami wynosi 28 215 zł, co oznacza, że na jego pokrycie potrzebne jest około 20 minimalnych emerytur.

Autorzy raportu zwracają uwagę, że pojawienie się 13. i 14. emerytury nie spowodowało, że zmniejszyła się skala zadłużenia wśród seniorów. Rośnie odsetek osób starszych, które mają problemy z płatnościami odnotowanymi w bazach BIK i BIG InfoMonitor. Obecnie to ponad 5% pokolenia 65+, natomiast 6 lat temu było to poniżej 5%.

Seniorzy uważają, że główną przyczyną ich problemów finansowych jest drożyzna. Najbardziej przytłaczają ich:

• coraz wyższe rachunki za prąd, gaz oraz wodę
• koszty żywności i leków
• opłaty za czynsz
• regulowanie kredytów i pożyczek

11 respondentów ma przynajmniej jedno niespłacone zobowiązanie. Na zaległości seniorów składają się przede wszystkim:

• Zobowiązania wobec banków i firm pożyczkowych – ponad 6 mld zł.
• Nieuregulowane rachunki za telefon, media i czynsz – blisko 5 mld zł.

Łącznie to o pół miliarda więcej niż rok wcześniej. Liczba zadłużonych w wieku 65+ wynosiła na koniec czerwca 2023 roku ponad 386 tys^[7].

[1] Ministerstwo Rodziny i Polityki Społecznej. Informacja o sytuacji osób starszych w Polsce za 2022 r.

[2] GUS; Jakość życia osób starszych w Polsce

[3] KRD; W nowy rok co 5. Polak wchodzi bez oszczędności; 19 grudnia 2023

[4] KRD; Seniorzy ograniczają wydatki, ale to nie pomaga w spłacie długów; 19 stycznia 2023 r.

[5] Tamże.

[6] Źródło GUS

[7] BIG InfoMonitor; BIG Liczba: 10,9 mld zł wynoszą zaległości płatnicze seniorów; 30 sierpnia 2023 r.